Παρέα με τον Ντοστογιέφσκι!!!

ΜΕΤΑ από μια μακρά περίοδο ενασχόλησης με αλλότρια, νομίζω ότι καλύτερα είναι ν' ασχολούμαι με τα διαβάσματά μου. Κι αυτό έχει σχέση με το γεγονός ότι η κοινωνία αργεί ν' αλλάξει, πάει τόσο αργά που νιώθει κανείς ότι δεν κινείται. Κι αυτό είναι λυπηρό. Πάντα νόμιζα ότι στα δικά μου χρόνια θα υπάρξουν τρομερές αλλαγές. Αλλά εις μάτην...


Ξαναρίχνομαι με τα μούτρα σε συγγραφείς που αγάπησα και διαβάζω πάλι έργα που με είχαν συναρπάσει στα νιάτα μου. Και τώρα τα νιώθω καλύτερα. Ήταν πολυσέλιδα τα βιβλία των ρώσων συγγραφέων και δυσκολευόμουν όταν τα έπιανα στα χέρια μου. Ιδιαιτέρως εκείνα του Ντοστογιέφσκι με τους πολλούς διαλόγους, τους πολλούς ήρωες, τα ρωσικά ονόματα που με μπέρδευαν και δεν θυμόμουν ποιος ήταν ποιος!!! Ωστόσο, πάντα πίστευα ότι ήσαν πολύ δυνατά έργα οι Αδελφοί Καραμάζοφ, οι Δαιμονισμένοι, ο Έφηβος και άλλα του Ντοστογιέφσκι ή του Γκόγκολ και του Τολστόι.

Το ρωσικό μυθιστόρημα , από την εποχή των Νεκρών Ψυχών του Γκόγκολ, παρ' όλη τη λογοτεχνική αρτιότητά του, δεν μπορεί να παραλληλισθεί με το ρεαλιστικό, ψυχολογικό μυθιστόρημα της Δύσης. Από τον Γκόγκολ κιόλας διαφαίνεται σ' αυτό ο παμπάλαιος επικός κόσμος των Ρώσων. Ο κόσμος των παραμυθιών, των θρύλων και των λαϊκών ηρωικών παραδόσεων. Ο στοιχειακός, σχεδόν μαγικός αυτός κόσμος, μαζί με την επίδραση του δυτικού ρεαλισμού, δημιούργησε τον ιδιαίτερο εκείνο ρωσικό ρεαλισμό που βασίζεται στο φανταστικό. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως το ρωσικό μυθιστόρημα είναι μυστικιστικό, όπως νομίζουν οι δυτικοευρωπαίοι, αλλά μονάχα πως απεικονίζει την χαρακτηριστική εκείνη αμφισθένεια της ρωσικής ψυχής, που επιτρέπει την ταυτόχρονη ύπαρξη αντίθετων αισθημάτων και βουλήσεων στο ίδιο πρόσωπο.

Την αμφισθένεια αυτή, σαν καθαρά ρωσικό φαινόμενο, την περιγράφει στον Έφηβο:

"Πάντοτε απορούσα και δεν έπαψα να στοχάζομαι για την ικανότητα αυτή του ανθρώπου (και, μου φαίνεται, ιδιαίτερα του Ρώσου) να καλλιεργεί ταυτόχρονα, με πλήρη ειλικρίνεια στην ψυχή του, το υψηλότερο ιδανικό και τη χαμερπέστερη ποταπότητα...".

Κάθε αναγνώστης του Ντοστογιέφσκι, θα έχει προσέξει την έκταση των διαλόγων του. Αντιθέτως, το περιβάλλον απεικονίζεται με μιαν ασυνήθη λιτότητα και είναι πάντα ένα δωμάτιο, ένα σπίτι ή μια συνοικία - πολύ σπάνια η φύση. Η πλοκή παίζει δευτερεύοντα ρόλο στα μυθιστορήματά του. Συχνά μάλιστα είναι δυσνόητη, όπως στους Δαιμονισμένους ή στον Έφηβο. Η πραγματική πλοκή αφορά το ψυχικό δράμα, που χάρη στο σίγουρο λογοτεχνικό ένστικτο του συγγραφέα δεν απεικονίζεται περιγραφικά, αλλά αποδίδεται αντικειμενικά, σα γεγονός.

Ο Ντοστογιέφσκι - σημειώνει ο Erwin Laaths στην "Ιστορία της λογοτεχνίας" του - δεν απεικονίζει στα έργα του μόνο ένα λαό και μια εποχή, αλλά μας προσφέρει ένα πανανθρώπινο αποκαλυπτικό όραμα μιας μελλοντικής συμφιλίωσης του Θεού με την ανθρωπότητα. Δεν ενδιαφερόταν για ψυχολογικές αναλύσεις και εντυπώσεις. Δεν ενδιαφερόταν καν για τη λογοτεχνία, αλλά μόνο για την εδραίωση των αξιών της σωτηριολογίας του. Τα βιβλία του ήταν θρησκευτικά μηνύματα κι αν έχουν ψυχολογικό βάθος είναι γιατί απευθύνονται σε ανθρώπους διανοούμενης εποχής και αντιμετωπίζουν σύγχρονα προβλήματα, όπως είναι ο φιλελευθερισμός, ο σοσιαλισμός κι ο καθολικισμός...