Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ (7 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1571)

ΓΡΑΦΕΙ Ο ΚΩΣΤΗΣ ΛΙΘΙΝΟΣ

Όλα ξεκίνησαν στα μέσα της άνοιξης του 1570, όταν ο τουρκικός στόλος αναχώρησε από την Κωνσταντινούπολη με κατεύθυνση την Κύπρο, που βρισκόταν τότε κάτω από τη βενετική κυριαρχία. Ένας ακόμη πόλεμος, ο τέταρτος στη σειρά, ξεκινούσε ανάμεσα στους δύο μεγάλους αντιπάλους στον χώρο της Ανατολικής Μεσογείου.

Οι πρώτες αποβάσεις των Τούρκων στη νότια Κύπρο επιχειρήθηκαν στα τέλη Ιουνίου. Οι βενετικές δυνάμεις συνεπικουρούμενες από ντόπιους αντιστάθηκαν για λίγο. Καθώς όμως οι επιδρομείς ήταν υπέρτεροι γρήγορα επικράτησαν. Ύστερα από σύντομη πολιορκία κατέλαβαν τη Λευκωσία και στη συνέχεια προωθήθηκαν σε όλο το νησί. Στα μέσα Σεπτεμβρίου ξεκίνησαν την πολιορκία της Αμμοχώστου, την οποία προστάτευαν ισχυρά τείχη.

Οι Βενετοί, παρότι ανέμεναν την τουρκική επίθεση εναντίον της Κύπρου, αιφνιδιάστηκαν από την εξέλιξη των πραγμάτων. Ο στόλος τους, που καθυστερημένα έφτασε ανοικτά του νησιού, δεν μπόρεσε να πετύχει κάτι σημαντικό.

Τους επόμενους μήνες η πολιορκία της Αμμοχώστου στένευε. Οι λίγες ενισχύσεις που έφταναν αποδεικνύονταν ανεπαρκείς. Η υπεράσπισή της με κάθε τρόπο αποτέλεσε θέμα γοήτρου για όλη τη Χριστιανοσύνη.

Έτσι, υποχρεώθηκαν οι Βενετοί να καταφύγουν στη βοήθεια του πάπα Πίου Ε΄ και να του ζητήσουν να κινητοποιήσει όλες τις χριστιανικές δυνάμεις της Δύσης στον αγώνα εναντίον των Τούρκων, που θα ξεκινούσε με την απελευθέρωση της Αμμοχώστου.

Ύστερα από μεγάλες προσπάθειες του ηγέτη της Καθολικής Εκκλησίας, αφού είχε να συμβιβάσει αντικρουόμενα συμφέροντα, στις 25 Mαΐου 1571 συγκροτήθηκε ο Iερός Συνασπισμός. Επικεφαλής του χριστιανικού στόλου, τον οποίο συγκρότησαν βενετικά, ισπανικά και παπικά καράβια, ορίστηκε ο νεαρός Δον Χουάν της Αυστρίας. Στο έργο του, θα τον βοηθούσαν οι διοικητές των καραβιών, όσων δυνάμεων συμμετείχαν στην επιχείρηση. Στους κατοίκους του τουρκοκρατούμενου ελληνικού χώρου δόθηκε το μήνυμα της επικείμενης πολεμικής αναμέτρησης με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν επαναστάσεις σε διάφορες περιοχές. Ο αγώνας για την αντιμετώπιση των Τούρκων προσλάμβανε πλέον σταυροφορικό χαρακτήρα.

Ο χριστιανικός στόλος απέπλευσε από τη Μεσσήνη της Σικελίας για την Κύπρο πολύ καθυστερημένα. Μόλις στα μέσα Σεπτεμβρίου του 1571. Ενώ βρισκόταν στη θάλασσα του Ιονίου, έγινε γνωστή στους ηγέτες του η δυσάρεστη είδηση της πτώσης της Αμμοχώστου, στις 9 Αυγούστου, καθώς και όσα αποτρόπαια είχαν συμβεί από την πλευρά των νικητών σε βάρος των αμυνομένων. Τη πληροφορία κράτησαν μυστική από τα πληρώματα.

Στις 6 Οκτωβρίου ο χριστιανικός στόλος συγκεντρώθηκε απέναντι από το νησί Πεταλά, στις ακτές της Ακαρνανίας, κοντά στην εκβολή του Ασπροπόταμου, του γνωστού Αχελώου. Μοναδική πλέον επιλογή για τους ηγέτες του ήταν η αναμέτρηση με τον τουρκικό στόλο, ο οποίος εκείνο το διάστημα είχε αγκυροβολήσει στο λιμάνι της Ναυπάκτου. Και τα δύο μέρη γνώριζαν την κρισιμότητα των στιγμών αφού ο νικητής θα έλεγχε τον ευαίσθητο χώρο της Αδριατικής.

Η μεγάλη ναυμαχία πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 7 Οκτωβρίου 1571 στα μικρά νησιά Εχινάδες, Curzolari σύμφωνα με τις δυτικές πηγές, κοντά στη Ναύπακτο. Οι δύο στόλοι, από αριθμητικής πλευράς, ήταν σχεδόν ισοδύναμοι. Η σύγκρουση υπήρξε σφοδρή. Νικήτριες ύστερα από πέντε περίπου ώρες σκληρού αγώνα εξήλθαν οι χριστιανικές δυνάμεις. Η καταστροφή του τουρκικού στόλου υπήρξε σχεδόν πλήρης. Λίγα μόνο πλοία του κατάφεραν να ξεφύγουν μέσα στον πανικό που δημιουργήθηκε και να διασωθούν.

Οι απώλειες, και από τα δύο μέρη, υπήρξαν τεράστιες. Οι Τούρκοι έχασαν γύρω στους 30.000 άνδρες. Μεγάλες, υπήρξαν και οι απώλειες των Χριστιανών, που έχασαν 9.000 άνδρες. Ιδιαίτερα επλήγη ο βενετικός στόλος. Χιλιάδες Έλληνες, που συμμετείχαν στην αναμέτρηση και από τις δύο πλευρές των αντιπάλων, σκοτώθηκαν.

Ύστερα από την επιτυχία του, ο χριστιανικός στόλος αποσύρθηκε στη θάλασσα, κοντά στο λιμάνι του νησιού Πεταλά. Μέσα σε πανηγυρικό κλίμα έγινε ο πρώτος απολογισμός της μεγάλης νίκης που είχε επιτευχθεί.

Το σπουδαίο επίτευγμα της Ναυπάκτου δεν είχε ωστόσο συνέχεια. Η βενετική πλευρά πίεζε για την ανάληψη δράσης και σε άλλες περιοχές αλλά αυτό δεν συνέβη. Ο Δον Χουάν της Αυστρίας, που προβληματιζόταν για το επόμενο βήμα, διέταξε τελικά τον απόπλου του χριστιανικού στόλου για την Κέρκυρα. Από εκεί, αποχώρησε ο ίδιος για τη Μεσσήνη, υποσχόμενος να επανέλθει με τον στόλο του την επόμενη χρονιά για την κατάκτηση των τουρκοκρατούμενων ελληνικών εδαφών.

Έτσι χάθηκε η μεγάλη ευκαιρία για την οριστική συντριβή των Τούρκων. Αν ο χριστιανικός στόλος κλιμάκωνε τις επιχειρήσεις του, είναι βέβαιο ότι θα μεταβαλλόταν το πολιτικό σκηνικό, το οποίο είχε επιβληθεί τους προηγούμενους μήνες στην Ανατολική Μεσόγειο.

Ο χειμώνας, που μεσολάβησε, έδωσε τη δυνατότητα στον τουρκικό στόλο να ανασυγκροτηθεί και να επιστρέψει δριμύτερος στις ελληνικές θάλασσες.

Όσα συνέβησαν εκείνη τη μέρα, ανοικτά της Ναυπάκτου, άφησαν έντονο το αποτύπωμά τους στην ιστορία. Η είδηση της νίκης προκάλεσε μεγάλη αίσθηση στον χριστιανικό κόσμο. Θεωρήθηκε το πρώτο πλήγμα εναντίον μιας πολεμικής δύναμης, η οποία φάνταζε ώς τότε ανίκητη.

Μεγάλος ενθουσιασμός επικράτησε σε όλη την Ευρώπη μόλις έγινε γνωστό το γεγονός. Η νίκη πανηγυρίστηκε ιδιαίτερα στη Βενετία. Η ατμόσφαιρα που κυριάρχησε το επόμενο διάστημα στην πόλη ήταν θριαμβευτική και εκδηλώθηκε με διαφόρους τρόπους. Το ίδιο συνέβη στις βενετοκρατούμενες αλλά και στις τουρκοκρατούμενες περιοχές του ελληνικού χώρου.

Το κλίμα συγκίνησης που κυριάρχησε σε όλο τον χριστιανικό κόσμο βρήκε τα επόμενα χρόνια ποικιλότροπες εκφράσεις στη λογοτεχνία, στη ζωγραφική, στην αρχιτεκτονική, στη μουσική ενώ κόπηκαν και αναμνηστικά νομίσματα.

Από τη μεγάλη συγγραφική παραγωγή της περιόδου παρατίθενται δύο χαρακτηριστικά κείμενα.

Σε ένα βραχύ χρονικό, που σώζεται σε χειρόγραφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, σημειώνεται από τον ανώνυμο γραφέα:

«καὶ εἰς τὰς ἑπτὰ τοῦ ὀκτωβρίου μηνός, ἡμέρᾳ κυριακῇ, ἐβγῆκεν ἡ ἀρμάδα τῶν Χριστιανῶν ἐκ τὴν Κεφαλλονίαν, ἐκ μέσα Σάμης, καὶ ἡ ἀρμάδα ἡ τούρκικην ἐβγῆκεν ἐκ τὴν Ναύπακτον, καὶ ἀνταμώθησαν εἰς τὸ νησὶ τῶν Κουρτζουλάρων. εἰς τὰς τρεῖς ὥρας τῆς ἡμέρας ἔσμιξαν οἱ ἀρμάδες οἱ δύο καὶ ἐδόθη ὁ πόλεμος ὁ θαυμαστὸς καὶ ὁ μέγας. καὶ ἡ δύναμις τοῦ αὐθεντὸς τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ θεοῦ καὶ ἡ πρεσβείαν τῆς παναγίας θεοτόκου καὶ πάντων τῶν ἁγίων ἐνίκησαν. οἱ Χριστιανοὶ καὶ ἐκατέκοψαν καὶ ἐτρόπωσαν καὶ ἐπῆραν πολλὴν ἀρμάδα τῶν Ἀγαρηνῶν. ὀλίγα ἔφυγαν καὶ ἐπῆγαν μέσα εἰς τὴ Ναύπακτον. ἔφυγαν καὶ πολλοὶ Τοῦρκοι καὶ ἐκόπησαν καὶ πολλοὶ Χριστιανοί. καὶ ἦτον γγενεράλης τῶν Βενετίκων ὁ αὐθέντης ὁ Σεβαστίας Βενιέρης, ὁ ὁποῖος ἔγινε ἔπειτα πρίντζιπες».

Ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες, που αγωνίστηκε στη ναυμαχία της Ναυπάκτου και είχε χάσει το αριστερό του χέρι, έκανε αναφορά του γεγονότος στον «Δον Κιχώτη». Παρατίθεται το σχετικό απόσπασμα, όπως έχει μεταφραστεί από τον Κ. Καρθαίο:

«Και κείνη την ημέρα, που στάθηκε τόσο τυχερή για την Χριστιανοσύνη, γιατί γίνηκε αφορμή να σκορπιστεί η πλανερή ιδέα πούχε όλος ο κόσμος κι’ όλα τα έθνη, πως οι Τούρκοι είτανε τάχα ανίκητοι στη θάλασσα – εκείνη την ημέρα, λέω, όπου συντρίφτηκε η οθωμανική αλαζονεία κι’ η φαντασία, ανάμεσα σε τόσους ευτυχισμένους που βρέθηκαν εκεί (γιατί όσοι χριστιανοί σκοτώθηκαν  εκειπέρα είταν ακόμη πιο τυχεροί από κείνους που έμειναν ζωντανοί και νικητές) εγώ μονάχα είμουνα ο κακότυχος».