ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟΝ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ…

Ο καημένος ο Καραγκιόζης έχει δεινοπαθήσει στις μέρες μας. Έτσι που κατάντησαν οι πολιτικοί μας και γενικώς η πολιτική, η μόνη πρόχειρη λέξη που έρχεται στο στόμα μας είναι η λέξη "καραγκιόζης" σε όλες τις πτώσεις και τους αριθμούς.
Θυμάμαι ότι ήταν το 2006  που είχε δημιουργηθεί μείζον πολιτικό ζήτημα με τις δηλώσεις του Mανώλη Kεφαλογιάννη στο περιθώριο της επίσημης επίσκεψης του Προέδρου της Δημοκρατίας στο Kατάρ, όπου ο υπουργός Eμπορικής Nαυτιλίας συμμετείχε, έχοντας σειρά επαφών για θέματα της αρμοδιότητάς του.
O Kεφαλογιάννης, μιλώντας σε δημοσιογράφους, έκανε τότε επίθεση εναντίον του πολιτικού και επιχειρηματικού κόσμου αλλά και των Mέσων Μαζικής Eνημέρωσης, χωρίς να αφήσει όμως απ' έξω την ίδια την κυβέρνηση και τον εαυτό του. «Eίμαστε όλοι... καραγκιόζηδες!», είχε δηλώσει, διευκρινίζοντας μάλιστα ότι από αυτόν τον απαξιωτικό χαρακτηρισμό δεν εξαιρεί τον εαυτό του. Kατά την άποψη του υπουργού Nαυτιλίας οι πολιτικοί, συμπεριλαμβανομένης και της τότε κυβέρνησης, «είναι καραγκιόζηδες» επειδή συντηρούν το «αρρωστημένο» -όπως το χαρακτήρισε- κλίμα διαπλοκής που κυριαρχεί στη χώρα. Πιστεύει κανείς ότι από τότε μέχρι σήμερα άλλαξε κάτι;;; Ναι, άλλαξε, όχι προς το καλύτερο αλλά προς το χειρότερο.
Αλλά θα ελαφρύνω την ατμόσφαιρα με ένα όμορφο κείμενο του Γιάννη Βλαχογιάννη…

Της Τέχνης τα φαρμάκια… είναι μια νουβέλα του Γιάννη Βλαχογιάννη[*]

Όταν την Κυριακή τ’ απόγεμα ο «διάσημος καραγκιοζοπαίχτης» Φούλιας έφτασε στον παράμερο τον καφενέ με το ξύλινο θεατράκι, γνωστά και τα δυο με τ’ όνομα «Η Ωραία Συνάντηση», σκοτείνιαζε πια στην αυλή. Όμως ακόμα δεν είχαν ανάψει τα μεγάλα φανάρια του πετρελαίου, που αστράφταν απ’ την πάστρα, όπως γυάλιζε κι όλος ο καφενές, όξω και μέσα. Και το θέατρο το σανιδοφραγμένο, εκεί κολλητά, ήταν έτοιμο κι αυτό, καθάριο και καταβρεμένο, να δεχτεί τον κόσμο στην παράσταση του «Κατσαντώνη». Η σκηνή του μοναχά, η παλιοπαράγκα μ’ άλλους λόγους, έμενε σκοτεινή, κατάκλειστη απ’ το περασμένο βράδυ, μ’ όλο που μέσα ο χάρτινος θίασος του Φούλια ήταν έτοιμος κάθε στιγμή ν’ αρχίσει του «Κατσαντώνη» τη συνέχεια, καθώς ήταν αραδιασμένος στα τεντωμένα σκοινιά από το Βρακάκια, του Φούλια τον αχώριστο βοηθό, σαν κατάδικοι κρεμασμένοι στην κρεμάλα τους.

Στην «Ωραία Συνάντηση», όπως και σε κάθε θέατρο καραγκιοζαίικο, παίζονταν κάθε Σάββατο και Κυριακή για τον πολύ λαό έργα ηρωικά που πιάναν τα δυο βράδια, ως τα μεσάνυχτα και πέρα. Ένα απ’ αυτά τα «ηρωικά» έργα ήτανε κι ο «λήσταρχος Γκρης», όνομα παράξενο στις ιστορίες των ληστών, μα ήτανε κι ο «Κατσαντώνης» ο περήφανος.

[…] Κυριακή είπαμε, κι ο κόσμος άρχιζε να πλακώνει. Τραβούσε πολύ η παράσταση, μάλιστα τα παιδιά του λαού, εργατικά παιδιά, που ψοφάγανε για του Κατσαντώνη την παλικαριά και του Μπαρμπαγιώργου τα τερτίπια τα πολεμικά. Έβλεπες λοιπόν εκεί και φτάναν από κάθε μαχαλά τα χασαπάκια και τα μαναβάκια, τα λογής-κοπής μαστοράκια, και οι μαστόροι, και οι κάθε εργατικοί με τις γυναίκες τους και τα μικρά τους, και φτάναν εκειπέρα με φωνές και ταραχή, ανυπόμονοι μη χάσουν την παράσταση, ενώ αυτή μισή ώρα ακόμα ήθελε ν’ αρχίσει. Και μόλις φτάναν, όλοι πέφταν σε μια βαθιά σιωπή, σε σεβασμό βαθύτερο. Γιατί το θέατρο το καραγκιοζαίικο, νιώθει κανείς, χωρίς άλλος να του ξηγήσει, πως θέλει μεγάλη προσοχή, άμα είναι σπουδαία παράσταση, όχι δηλαδή τ’ αστεία μοναχά του Καραγκιόζη, και το ξύλο του Ντερβέναγα, και τα παθήματα του Σιόρ-Διονύσιου, και τ’ άλλα κωμικά, που ο κάθε μάγκας, πα’ να πει το κάθε αλάνι – όπως τώρα τα φωνάζουνε αυτά του δρόμου τα στολίδια, – τα ξέρει απόξω κι ανακατωτά και μπορεί να σου τα ξαναπεί νεράκι…

……………………

Ο σκηνοθέτης Βασίλης Γεωργιάδης (1921-2000), είχε κάνει μια ταινία, με τον τίτλο «Καραγκιόζης, ο αδικημένος της ζωής», που όμως θεωρείται σήμερα ως προϊόν συνεργασίας του Γεωργιάδη με τον τότε βοηθό του, τον Ερρίκο Θαλασσινό (1927-2000). Το σενάριο ήταν γραμμένο από τον πρωταγωνιστή της ταινίας, τον ηθοποιό Θάνο Κωτσόπουλο (1911-1993), ο οποίος προχώρησε στην ελεύθερη διασκευή της νουβέλας του Γιάννη Βλαχογιάννη με τον τίτλο «Της τέχνης τα φαρμάκια». Το έργο του Βλαχογιάννη είχε ως κεντρικό θέμα του την τέχνη του Θεάτρου Σκιών μέσα από τα μάτια του καραγκιοζοπαίχτη Φούλια, ο οποίος σαν όνομα παρέπεμπε σαφώς στον καραγκιοζοπαίχτη Γιάννη Ρούλια (περίπου 1855-1905). Ο Γιάννης Ρούλιας καταγόταν από την Αμφιλοχία και είχε διαπρέψει στην Αθήνα, κατά τη δεκαετία του 1890, ως ο καραγκιοζοπαίχτης που επέβαλε τη φιγούρα του Μπαρμπαγιώργου και τις ηρωικές παραστάσεις Θεάτρου Σκιών. Σχετικά και κάπως αναλυτικά γράφει ο Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης[**].

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[*] Ο Γιάννης Βλαχογιάννης [φωτογραφία] γεννήθηκε στη Ναύπακτο το 1867και πέθανε το 1945. Ο πατέρας του Οδυσσέας Βλάχος καταγόταν από γενιά αγωνιστών της Ρούμελης και η μητέρα του Αναστασία Γκιώνη από το Σούλι. Έμαθε τα πρώτα γράμματα στη Ναύπακτο και για τα γυμνασιακά μαθήματα ταξίδεψε στη Ζάκυνθο, την Κόρινθο και την Πάτρα. Το 1886 γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών στο τμήμα Φιλολογίας. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του (τις οποίες δεν ολοκλήρωσε), εργαζόταν ως οικοδιδάσκαλος και ως διορθωτής στην Εφημερίδα του Κορομηλά. Αργότερα έγινε συντάκτης στην Εστία, ενώ παράλληλα με την οικονομική συνδρομή ομογενών (μεταξύ άλλων και του Εμμανουήλ Μπενάκη) περισυνέλεξε τεράστιο σε όγκο αρχειακό υλικό του 19ου αιώνα κυρίως σχετικό με τον Αγώνα και κατόρθωσε να εκδώσει ένα μέρος του, (όπως τα αρχεία του Μακρυγιάννη, του Κασομούλη και του Σπυρομήλιου, το Χιακό αρχείο, το Αθηναϊκό αρχείο και τη βιογραφία του Καραϊσκάκη). Στην ολοκλήρωση της αρχειακής του έρευνας ο Βλαχογιάννης αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του και ταξίδεψε στην Αλεξάνδρεια και το Λονδίνο. Η εργασία του υπήρξε εξαιρετικά συστηματική και συνέβαλε αποφασιστικά στην καταγραφή της ελληνικής ιστορίας του περασμένου αιώνα. Το 1914 με δική του εισήγηση ιδρύθηκαν από τον Βενιζέλο τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, όπου διετέλεσε και πρώτος διευθυντής ως το 1937. Πέθανε το 1945 στην Αθήνα κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Η πρώτη του εμφάνιση στο χώρο της λογοτεχνίας τοποθετείται στα 1893 με το διήγημα Ο ξενιτεμένος και με τις Ιστορίες του Γιάννου Επαχτίτη, συλλογή τριών ηθογραφικών διηγημάτων γραμμένων στη δημοτική. Έγινε γρήγορα δημοφιλής στους λογοτεχνικούς κύκλους και επαινέθηκε από τον Κωστή Παλαμά. Συνεργάστηκε με πολλά λογοτεχνικά περιοδικά (όπως τα Τέχνη, Ηγησώ, Μούσα), εφημερίδες (όπως οι Εστία, Αστραπή, Εφημερίς) και ημερολόγια της εποχής του. Οι οικονομικές δυσκολίες που τον συνόδευαν σ’ όλη τη ζωή του δεν του επέτρεψαν να εκδώσει παρά ένα μικρό μέρος του συνολικού έργου του. Εξέδωσε το περιοδικό Προπύλαια (έξι τεύχη από το 1901 ως το 1908), όπου δημοσίευσε ποιήματα, πεζογραφήματα και ιστορικές μελέτες. Με την ευκαιρία του εορτασμού των εκατό χρόνων από την ελληνική Ανεξαρτησία εξέδωσε με δικά του έξοδα τις συλλογές διηγημάτων Τα μεγάλα χρόνια (1930, πρώτη δημοσίευση του 1914) και Τα παλικάρια τα παλιά (1931). Στο σύνολο των γραπτών του περιλαμβάνονται ποιήματα, πεζογραφήματα, ιστορικές μελέτες, κριτικά δοκίμια, άρθρα, ακόμη και ένα μονόπρακτο έργο για το θέατρο (Χήρα μάνα). Ως λογοτέχνης είναι γνωστός κυρίως για την πεζογραφική παραγωγή του. Ο Βλαχογιάννης επιχείρησε να συνδυάσει ιστορικά (ηρωικής θεματικής) και ηθογραφικά στοιχεία με βασικό στόχο του να συμβάλει στον ορισμό της νεοελληνικής ταυτότητας και στην ψυχολογική σύνδεση των νεοελλήνων με το παρελθόν τους. Ιδιαίτερης σημασίας είναι επίσης οι ψυχογραφικές και συμβολικές διαστάσεις των έργων του. Γλώσσα των γραπτών του είναι η δημοτική την οποία υιοθέτησε εξαρχής, ακόμη και στις ιστορικές μελέτες του, δε συμμετείχε όμως στις γλωσσικές διαμάχες της εποχής του.

[**]Ο Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης γεννήθηκε το 1976 στην Κοζάνη. Είναι δάσκαλος και καραγκιοζοπαίχτης. Ασχολήθηκε με τον Καραγκιόζη από μικρή ηλικία, και μαθήτευσε στη Θεσσαλονίκη κοντά στον καραγκιοζοπαίχτη Μιχάλη Χατζάκη (1999- 2003). Έδωσε πολλές παραστάσεις με το «Θέατρο Σκιών Κοζάνης» από το 1997 μέχρι το 2006 και με το «Μακεδονικό Θέατρο Σκιών» από το 2007 μέχρι και σήμερα. Έχει εκπονήσει διδακτορική διατριβή στο Α.Π.Θ. για την παιδαγωγική διάσταση της τέχνης του νεοελληνικού Καραγκιόζη και την αξιοποίησή της στο χώρο της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, ενώ είναι μέλος του Πανελληνίου Σωματείου Θεάτρου Σκιών με την ιδιότητα του καραγκιοζοπαίχτη. Το Σεπτέμβριο του 2008 κέρδισε το βραβείο πρωτότυπου σεναρίου στους 4ους Ελληνικούς Αγώνες Θεάτρου Σκιών στην Πάτρα με την παράσταση «Ο Καραγκιόζης και ο Θησαυρός του Θεού», το Νοέμβριο του ίδιου έτους διοργάνωσε σεμινάριο για τους εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης του Νομού Κοζάνης με θέμα «Η Τέχνη του Θεάτρου Σκιών» και την άνοιξη του 2009 συμμετείχε με δύο παραστάσεις στο πρώτο Διεθνές Φεστιβάλ Αφήγησης και Τεχνών του Λόγου που διεξήχθη στην πόλη της Κοζάνης.