Η ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ ΜΕ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

ΓΡΑΦΕΙ Ο ΚΩΣΤΗΣ ΛΙΘΙΝΟΣ

Συμπληρώνεται σήμερα ένας μήνας από τον θάνατο, στις 13 Απριλίου, του μεγάλου συγγραφέα Γκίντερ Γκρας. Την ηθική συνείδηση της μεταπολεμικής Γερμανίας, όπως είχε εύστοχα αποκληθεί.

Ξαναπιάνω στο χέρια μου το περίφημο βιβλίο του «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο». Μεταφρασμένο από τον Θεόφιλο Δ. Φραγκόπουλο και τυπωμένο το 1985 από το «Βιβλιοπωλείον της Εστίας». Το είχα αγοράσει, θυμάμαι, σε πολύ χαμηλή τιμή από ένα υπαίθριο παλαιοβιβλιοπωλείο της οδού Μασσαλίας, δίπλα στη Νομική Σχολή. Ξεφυλλίζω με συγκίνηση τα μισοφαγωμένα φύλλα του και κοιτάζω ορισμένες υπογραμμίσεις μου. Διαβάζω στα περιθώρια ορισμένων σελίδων τα σχόλιά μου από τις κατά καιρούς αναγνώσεις του. Ακόμα διατηρώ μέσα μου τη συγκίνηση που ένιωσα από την πρώτη ανάγνωσή του.

Το συγγραφικό έργο του Γκίντερ Γκρας υπήρξε πλούσιο. Τι να πρωτοθυμηθεί και τι να σχολιάσει κανείς από τους πολλούς τίτλους των βιβλίων του. Επηρέασαν καθοριστικά τις μεταπολεμικές πνευματικές αναζητήσεις. Ο ίδιος, δεν αρκέστηκε ωστόσο στη βολική θέση του συγγραφέα, που παρακολουθεί σιωπηλός τα γεγονότα της εποχής του. Με συνεχείς δημόσιες παρεμβάσεις του, φρόντιζε ώστε να μην εφησυχάζουν οι συμπατριώτες του, που ήθελαν να κλείσουν τους λογαριασμούς τους με το πρόσφατο παρελθόν τους, λησμονώντας τα ναζιστικά εγκλήματα. Με το ίδιο σθένος υπερασπίστηκε τα δικαιώματα των τσιγγάνων και την ανάγκη να τους χορηγηθεί ευρωπαϊκό διαβατήριο, προκειμένου να εγκατασταθούν σε όποια χώρα της ηπείρου επιθυμούσαν.

Εξίσου σημαντική, ωστόσο, υπήρξε η συνεισφορά του Γκίντερ Γκρας στα ελληνικά πράγματα. Κατά την περίοδο της Δικτατορίας της 21ης Απριλίου, πρωτοστάτησε στις αντιδικτατορικές κινήσεις που διοργανώθηκαν στη Δυτική Γερμανία. Με ανάλογο ενδιαφέρον παρακολουθούσε τη μεταπολιτευτική περίοδο τις ελληνικές πολιτικές εξελίξεις. Η αγάπη του για τη χώρα μας, την οποία επισκεπτόταν συχνά, εκφράστηκε και λίγα χρόνια πριν από τον θάνατό του. Το 2012, όταν πλέον η οικονομική κρίση είχε αρχίσει να έχει ολέθριες συνέπειες, έγραψε το ποίημα «Η Ντροπή της Ευρώπης», το οποίο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Sueddeutsche Zeitung» αλλά και σε ελληνική μετάφραση στην εφημερίδα «Η Καθημερινή».

Ακόμα περισσότερο εκτίμησα ως προσωπικότητα τον Γκίντερ Γκρας από μια πρωτοφανή κίνησή του στις 12 Αυγούστου 2006. Κόντευε, τότε, τα ογδόντα αλλά δεν έδειχνε πρόθυμος να καταθέσει τα όπλα του. Σε συνέντευξη που παραχώρησε στην εφημερίδα «Frankfurter Allgemeine Zeitung», με αφορμή την έκδοση του αυτοβιογραφικού βιβλίου του «Ξεφλουδίζοντας το κρεμμύδι», μίλησε για πρώτη φορά για μία άγνωστη σελίδα των νεανικών χρόνων του. Όπως αποκάλυψε, σε ηλικία δεκαεπτά ετών, εντάχθηκε στα Waffen-SS (ένοπλο κλάδο της SS). Με αυτή την ιδιότητα, το διάστημα Φεβρουαρίου-Απριλίου 1945 είχε λάβει μέρος στις επιχειρήσεις της 10ης Μεραρχίας Θωρακισμένων SS «Frundsberg», οπότε και τραυματίστηκε. Συνελήφθη από τους Αμερικανούς και εστάλη σε στρατόπεδο αιχμαλώτων. Κατά τη διάρκεια της δίμηνης υπηρεσίας του στα Waffen-SS, βεβαίωνε, πως δεν είχε συμμετάσχει ωστόσο σε καμία εγκληματική δράση ούτε είχε ρίξει σφαίρες.

Ο σάλος που προκλήθηκε από τις δηλώσεις του στον χώρο της διανόησης και όχι μόνο ήταν μεγάλος. Δεκάδες άρθρα, υπερασπιστικά αλλά και καταγγελτικά, δημοσιεύτηκαν το χρονικό διάστημα που ακολούθησε.

Ο ίδιος, δεν έμοιαζε να πτοείται από τις απόψεις που διατυπώνονταν. Θεωρούσε πως με το έργο του είχε συνεισφέρει αρκετά στον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Είχε κρίνει πως, ήταν πλέον καιρός, να συμφιλιωθεί με το νεανικό παρελθόν του και έδειχνε ήσυχος με τη συνείδησή του.

Χρειάζεται γενναιότητα, θάρρος και τόλμη να επιχειρήσεις μια τέτοια σκληρή αναμέτρηση με τον ίδιο σου τον εαυτό. Ο Γερμανός συγγραφέας, απέδειξε πως διέθετε σε αυξημένο βαθμό και τρεις αυτές ιδιότητες. Μακάρι να μπορούσαν και πολλοί άλλοι να ακολουθήσουν το παράδειγμά του.

Ας έλθουμε τώρα στα καθ’ ημάς και στην περιγραφή μιας εντελώς διαφορετικής εικόνας.

Ξεφυλλίζω τα τεύχη των ετών 1938-1941 του περιοδικού «Η Νεολαία». Αποτελούσε το επίσημο Όργανο της Εθνικής Οργανώσεως Νεολαίας, την οποία δημιούργησε ο Ιωάννης Μεταξάς, προκειμένου να μεταδώσει τις ιδέες της 4ης Αυγούστου στον ευαίσθητο χώρο της νεολαίας.

Μέσα από τις σελίδες του εντύπου παρελαύνουν δεκάδες πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν τις επόμενες δεκαετίες στη λογοτεχνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας. Ελάχιστοι, από τους συνεργάτες του εντύπου, μίλησαν για εκείνη την περίοδο της ζωής τους. Οι περισσότεροι ήθελαν να λησμονήσουν τα χρόνια της νιότης τους. Λες και τους ζητούσε κανείς να απολογηθούν για τις βεβιασμένες κινήσεις τους στα άγουρα χρόνια τους. Δεν αποτελούν αυτά, όμως, μέρος της ζωής τους;

Μένω στο τεύχος 18 (69) της 3ης Φεβρουαρίου 1940. Διαβάζω στη στήλη «Η αλληλογραφία μας», την ευθύνη της οποίας είχε η συντακτική ομάδα του περιοδικού, την παρακάτω ειδοποίηση: «Εμμ. Γλέζον. Εδιαβάσαμε το μακροσκελές γράμμα σου. Θερμά συγχαρητήρια. Το προς τον κ. Νικολαΐδην εδόθη. Περιμένομε άλλο πρωτότυπο».

Το πρόσωπο, για το οποίο γίνεται λόγος, είναι βέβαια ο Μανώλης Γλέζος. Ήταν δεκαοκτώ χρονών τότε. Αλληλογραφούσε με τους υπευθύνους της «Νεολαίας» για διάφορα ζητήματα ενώ, παράλληλα, έστελνε κείμενά του, ελπίζοντας πως θα δημοσιευθούν.

Στα χρόνια της εφηβείας του φαίνεται πως αποτελούσε μέλος της Ε.Ο.Ν. Είχε συγκινηθεί από τις ιδέες της και, εκών άκων, συμμετείχε στις δραστηριότητές της. Το ίδιο έκαναν εκείνη την περίοδο, άλλωστε, εκατοντάδες χιλιάδες νέοι και νέες της ηλικίας του σε όλη την Ελληνική Επικράτεια.

Θα ήταν, λοιπόν, ιδιαίτερα χρήσιμο, αν μπορούσε να μιλήσει εκ βαθέων για εκείνη την περίοδο της ζωής του, που θέλει πεισματικά να αποσιωπά. Πολλούς θα ενδιέφερε, να πληροφορηθούν πώς κινήθηκε τότε αλλά και την εμπειρία του από τη συμμετοχή του στη νεανική οργάνωση. Μόνο αυτός, με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο, θα μπορούσε να φωτίσει διεξοδικά ορισμένες πτυχές της.

Κανένας δεν μπορεί να του προσάψει σήμερα καμία απολύτως κατηγορία για την τότε στάση του. 

Άλλωστε, η μετέπειτα συγκλονιστική διαδρομή του, αποδεικνύει με τον καλύτερο τρόπο τις δημοκρατικές ιδέες του, τις οποίες υπερασπίστηκε συχνά με αίμα. Με το ίδιο νεανικό πάθος, τις υπερασπίζεται ακόμη και σήμερα, προκαλώντας τον θαυμασμό όλων μας.

Η προσωπική κατάθεσή του, σε περίπτωση που υπάρξει, θα ενδιέφερε πρωτίστως τη νέα γενιά. Για να αντιληφθεί τις πολύπλοκους δαιδάλους αντιδραστικών ιδεολογιών αλλά και για να μην επαναλάβει τα σφάλματα του παρελθόντος.

Ο Γκίντερ Γκρας, με την εκμυστήρευσή του το 2006, έδειξε πως επιθυμούσε να συμφιλιωθεί ειλικρινά με το παρελθόν του. Θα ακολουθήσει, άραγε, τον ίδιο δρόμο ο θαλερός και σεβάσμιος πρεσβύτης της Ελληνικής Αριστεράς;