ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ

ΠΑΝΤΑ θα είναι επίκαιρο το ερώτημα, πολύ περισσότερο σήμερα που τα πράγματα «βράζουν», αν πρέπει ο πνευματικός άνθρωπος να στέκει στο περιθώριο της κοινωνικοπολιτικής ζωής.

Αναμφίβολα, η πεισματική περιθωριοποίηση σημαίνει ηθελημένη εκποίηση της ανεξαρτησίας του πνεύματος, που δήθεν θέλει να παρατηρεί από απόσταση τα τεκταινόμενα στην κοινωνία. Σίγουρα η επιλογή της ουδετερότητας παραπέμπει, εν πολλοίς, στη συμβατική υποκρισία.

Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, ο κόσμος έχει ανάγκη από τη γνώμη των πνευματικών ανθρώπων, που έχουν τη δυνατότητα να ξεδιαλύνουν τα πράγματα και να ξεχωρίσουν το επιζήμιο από το χρήσιμο. Ο φωτισμένος πνευματικός άνθρωπος έχει την καθαρότητα (ή τουλάχιστον, πιστεύουμε ότι την έχει) στην καρδιά και στην ψυχή και το άσφαλτο κριτήριο των αξιών της ζωής. Βέβαια, κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο. Γιατί, το πείσμα, η εμπάθεια και η μικρότητα είναι βαθιά ριζωμένα και είναι αυτά που ορίζουν το ρόλο του κάθε πνευματικού ανθρώπου. Και ο ρόλος αυτός σήμερα μπαίνει σε κρίσιμη αμφισβήτηση αφού η παράμερη στάση μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αλλοτριώνεται η πνευματική υπόσταση κάποιων προσώπων με αντίτιμο το κοντόφθαλμο συμφέρον που μεταφράζεται στο να πουληθούν περισσότερα βιβλία ή ζωγραφικοί πίνακες κ.λπ., το όνομα να διακινηθεί σε όσο γίνεται περισσότερα έντυπα και ακόμα πιο πολλά σαλόνια…

Με πίκρα κρατάμε στην αποθήκη των εμπειριών μας και μια ακόμη: ότι ο πνευματικός άνθρωπος εύκολα εξαγοράζεται! Και εξαγοράζεται όχι γιατί εξαπατάται αλλά γιατί εκούσια γίνεται όργανο των ορέξεων του επιδέξια «στημένου» κόλακα. Γίνεται όργανο και εκποιεί ή απεμπολεί όλα όσα δικαιώματα είχε και μια μακριά αλυσίδα, στο πέρασμα των αιώνων, πνευματικών ανθρώπων πάσχισαν να διατυπώσουν. Όλα αυτά τα δικαιώματα ο σημερινός πνευματικός άνθρωπος τα έχει αλλοτριώσει με το φτηνότερο αντάλλαγμα – να γίνει αποδεκτός στους κύκλους των πονηρών που ξέρουν να γοητεύουν και, τελικά, να εξανδραποδίζουν. Και να έλεγε κανείς ότι υπάρχει πείνα! Κάτι, δηλαδή, που θα δικαιολογούσε κάπως τα πράγματα, αφού ο λιμασμένος εξαγοράζεται για ένα κομμάτι ψωμί. Όμως, πείνα δεν υπάρχει. Εκείνο που υπάρχει είναι η λάμψη του μετάλλου για να μην πούμε και του πλαστικού. Και βλέπουμε, δυστυχώς, τον πνευματικό άνθρωπο σήμερα να παραμένει απαθής θεατής μιας κοινωνίας που βράζει ή ακόμα να παρασύρεται σε δικαιοπραξίες εκποίησης όλων εκείνων των στοιχείων που, καλώς ή κακώς, πιστεύουμε ότι είναι κτήμα του: του ήθους και της ανεξαρτησίας της σκέψης. Αυτά τα χαρίζει, χωρίς αιδώ, σε ξεμυαλιστές υμνολόγους.

Την κρίση του πνευματικού ανθρώπου επιζητούμε. Την αναζητούμε και δεν τη βρίσκουμε. Ασφαλώς υπάρχει πληθώρα κριτικών «πνευμάτων», αλλά αυτό είναι δίχως σημασία, αφού ξέρουμε πόσο εύκολα μπερδεύεται στη μέση η προκατάληψη και ο καιροσκοπισμός, με αποτέλεσμα να πηγαίνει περίπατο η κρίση. Και αναρωτιόμαστε, γιατί να περιμένουμε από τον πνευματικό άνθρωπο ενεργό συμμετοχή στα τεκταινόμενα της κοινωνικοπολιτικής ζωής όταν ξέρουμε ότι η «ουδετερότητά» του είναι μια επιλογή που, κατά τα άλλα, θα άρμοζε σε μεταπράτες.

Κανένας δεν είναι σε θέση να γνωρίζει πια αν η πνευματική θερμοκρασία της εποχής μας καθορίζεται και στοιχειοθετείται από τους πνευματικούς ανθρώπους ή από τους πολιτικούς ή από τους διαφημιστές. Ο αναχωρητισμός του πνευματικού ανθρώπου είναι ίσως πονηρότατος. Ωστόσο, αν το πνεύμα έχει αξιοπρέπεια, δεν επιτρέπεται σ’ εκείνους που το καπηλεύονται να το ταπεινώνουν κι από πάνω…

[Photo: Honoré Daumier, Gargantua]