George Steiner, "Άνθρωποι που συνέλαβαν τις διαστάσεις της αβύσσου..."

«Ο θάνατος της τραγωδίας» (1961). Αυτό ήταν το βιβλίο που γνωρίσαμε στα ελληνικά, στη μετάφραση του Φώντα Κονδύλη. Δε νομίζω ότι υπήρξε κάποιο άλλο πριν από αυτό. Έτσι μάθαμε για τον Τζορτζ Στάινερ [George Steiner], ο οποίος έχει πει ότι «καμιά κουλτούρα δεν έχει συμβόλαιο με την αιωνιότητα». «Οι συνθήκες που έκαναν δυνατή την ύπαρξη των γιγάντων στην ποιητική, αισθητική, φιλοσοφική παράδοση της Δύσης δεν υπάρχουν πια». Ο Στάινερ πιστεύει ότι «δεν μπορεί να υπάρξει Αμλετ χωρίς το Φάντασμα, Missa Solemnis χωρίς τη λειτουργία».

Φιλόσοφος και δοκιμιογράφος, μυθιστοριογράφος, γεννημένος στο Παρίσι το 1929, όπου και έζησε τα πρώτα του χρόνια. Η οικογένειά του έμενε στο 16ο διαμέρισμα. «Ηταν μια πολύ φιλελεύθερη συνοικία - πολλοί οι μορφωμένοι, όπως και μεγάλη εβραϊκή παρουσία» αφηγείται ο ίδιος στη ραδιοφωνική συνέντευξη που έδωσε στον Antoine Spire και δημοσιεύτηκε ακολούθως σε βιβλίο (στα ελληνικά στο βιβλίο Η βαρβαρότητα της άγνοιας). «Η παιδική μου ηλικία ήταν εντελώς προνομιούχα, προστατευμένη, σ' ένα σπίτι γεμάτο βιβλία, πολλή μουσική, μια υπέροχη μητέρα, Βιεννέζα στην καταγωγή, πολύγλωσση, ένας πατέρας Τσέχος στην καταγωγή, από μια πολύ μικρή άγονη περιοχή (...). Και μια αγωγή βασισμένη στην ελπίδα, με τον πολύ χαρακτηριστικό ουμανισμό αυτού του κόσμου, έναν ουμανισμό γαλλικό και ταυτόχρονα κεντροευρωπαϊκό».

Οι γονείς του, πριν πάνε για μόνιμη εγκατάσταση στο Παρίσι, ζούσαν στη Βιέννη, αλλά ήταν εβραϊκής καταγωγής. Του ενέπνευσαν την αγάπη για τα κλασικά γράμματα.  «Η παιδική μου ηλικία ήταν εντελώς προνομιούχα, προστατευμένη, σ' ένα σπίτι γεμάτο βιβλία, πολλή μουσική, μια υπέροχη μητέρα, Βιεννέζα στην καταγωγή, πολύγλωσση, ένας πατέρας Τσέχος στην καταγωγή, από μια πολύ μικρή άγονη περιοχή (...). Και μια αγωγή βασισμένη στην ελπίδα, με τον πολύ χαρακτηριστικό ουμανισμό αυτού του κόσμου, έναν ουμανισμό γαλλικό και ταυτόχρονα κεντροευρωπαϊκό».

Ο Steiner ποτέ δεν θεώρησε τον εαυτό του διανοούμενο ούτε πανεπιστημιακό, αλλά ως έναν άνθρωπο που μπορεί να δείξει "πώς να διαβάσετε"!! Τον αγάπησα ακριβώς γι' αυτό. Για την αγάπη του στα βιβλία και τη φιλολογία. Μια αγάπη τόσο ισχυρή που δεν συνάντησα ξανά σε άλλον διανοητή. Διότι εδώ που τα λέμε, για σκεφτείτε έναν κόσμο χωρίς βιβλία!!! Μπορεί να πει κάποιος ότι σήμερα βρισκόμαστε στην επικυριαρχία του διαδικτύου. Δεν το πιστεύω όμως ότι το βιβλίο έχει παραμεριστεί κι ούτε ποτέ μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο. Διότι η σχέση που δημιουργεί το βιβλίο μεταξύ του συγγραφέα και του αναγνώστη είναι εντελώς διαφορετική από εκείνην που ενδεχομένως προβάλλει το διαδίκτυο. 

Ομως μια αναφορά κάνω εδώ και στο εκπληκτικό έργο του για τις "Αντιγόνες", που ο Βασίλης Μάστορης και ο Πάρις Μπουρλάκης μετέφρασαν στις εκδόσεις Καλέντη. Το βιβλίο αυτό, που βασίστηκε στη διδακτορική διατριβή του Στάινερ στην Οξφόρδη, είναι ένα άριστο δείγμα συγκριτικής φιλολογίας και ποιητικής ανάγνωσης. Ο μύθος της Αντιγόνης στην λογοτεχνία, τις τέχνες και τη σκέψη της Δύσης. Ένα έργο μοναδικό και ανεπανάληπτο.

Ο Στάινερ έλεγε ότι τα μεγάλα «όχι στη βαρβαρότητα» έχουν ειπωθεί από ανθρώπους που τους θεωρούμε απλούς -«Die einfache Leute, die es nie sind» («Οι απλοί άνθρωποι, που ποτέ απλοί δεν είναι»), είπε ο Μπέρτολτ Μπρεχτ. Υπέροχοι άνθρωποι που συνέλαβαν τις διαστάσεις της αβύσσου. [...] Σήμερα, είμαστε πληροφορημένοι περισσότερο από ποτέ για τον ανθρώπινο πόνο. Τα μέσα ενημέρωσης μας καθιστούν μάρτυρες. Ως μάρτυρες όμως, γινόμαστε συνένοχοι. Ανεχόμαστε το αφόρητο...

Δημοσίευσε πολλά βιβλία, με πιο σημαντικό ίσως ανάμεσά τους το «Μετά τη Βαβέλ» (1975), το οποίο κυκλοφορεί και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Scripta, σε μετάφραση Γρηγόρη Κονδύλη [εισαγωγή-επιμέλεια: Άρης Μπερλής]. Επίσης: "Στον πύργο του κυανοπώγωνα" [μετάφραση: Σεραφείμ Βελέντζας, εκδ. Scripta], "Η σιωπή των βιβλίων" [μετάφραση.: Σοφία Διονυσοπούλου, εκδ. Ολκός], "Αξόδευτα πάθη" [μετάφραση.: Κατερίνα Σχινά, εκδ. Νεφέλη], "Η βαρβαρότητα της άγνοιας" [ραδιοφωνική συνέντευξη που έδωσε στον Antoine Spire, μετάφραση.: Σεραφείμ Βελέντζας, εκδ. Scripta], "Δέκα (πιθανοί) λόγοι για τη μελαγχολία της σκέψης" [μετάφραση: Σεραφείμ Βελέντζας, εκδ. Scripta]...

Δοκίμασε και τις δυνάμεις του στη λογοτεχνία -ποίηση και μυθιστόρημα- το αποτέλεσμα όμως δεν τον ικανοποίησε. «Οπως είπε ο Μπέκετ, θα μπορούσα να αποτύχω καλύτερα. Τι υπέροχη φράση!», λέει γελώντας. Και προσθέτει: «Εκτός κι αν είσαι πρώτης γραμμής λογοτέχνης -και πολύ λίγοι από μας είμαστε- τότε το λειτούργημα του γραμματοκομιστή, όπως το αποκαλώ, ή του δασκάλου, είναι ό,τι το καλύτερο. Το να υπηρετείς τα μεγάλα έργα, να στέλνεις επιστολές ελπίζοντας να βρουν καλό αποδέκτη, είναι νομίζω υπέροχο. Το πορτρέτο μου στη National Portrait Gallery επέμεινα να το ονομάσουν Il Postino, από εκείνο το ωραίο φιλμ για τον ταχυδρόμο του Νερούδα. Υπήρξα πολύ τυχερός, έχω σήμερα μαθητές μου σε έδρες στις πέντε ηπείρους».