ΣΤΟΝ ΑΠΟΗΧΟ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ

ΓΡΑΦΕΙ Ο ΚΩΣΤΗΣ ΛΙΘΙΝΟΣ

Επέτειος σήμερα των γεγονότων, που συνέβησαν στον χώρο γύρω από το Πολυτεχνείο, το καυτό τριήμερο 14-17 Νοεμβρίου 1973. Κάθε τέτοια μέρα του χρόνου, τις τέσσερις τελευταίες δεκαετίες, παρέχει τη δυνατότητα σε αρκετούς της περισυλλογής και της ψύχραιμης αποτίμησης.

Πολλά έχουν γραφτεί για την πορεία της φοιτητικής εξέγερσης, την κορύφωσή της, των όσων τραγικών επακολούθησαν. Η βιβλιογραφία, χρόνο με τον χρόνο, αυξάνεται. Όλο και νέες μαρτυρίες προστίθενται στις ήδη υπάρχουσες, με αποτέλεσμα να διαφωτίζεται ευκρινέστερα το σκηνικό.

Πολλά απομένουν να γίνουν ακόμα, όμως, ώστε να σχηματίσουμε μία ολοκληρωμένη εικόνα των εξελίξεων του τριημέρου. Οι περιγραφές μας εξαντλούνται συνήθως στον χώρο της Αθήνας. Κι αυτό είναι φυσικό αφού αποτέλεσε το επίκεντρο της φοιτητικής εξέγερσης. Αντίστοιχες εξεγέρσεις ωστόσο, μικρότερης βέβαια έκτασης, εξελίχθηκαν και σε άλλα Πανεπιστήμια των χώρας. Οι γνώσεις μας για αυτές παραμένουν λιγοστές. Μόνο τα τελευταία χρόνια καταβάλλεται προσπάθεια για την καταγραφή τους. Έτσι, έχουν δημοσιευτεί αξιόλογα άρθρα για τη μορφή των κινητοποιήσεων, εκείνο ακριβώς το χρονικό διάστημα, στα Πανεπιστήμια της Θεσσαλονίκης, των Ιωαννίνων και της Πάτρας.

Ένα άλλο κρίσιμο ζήτημα, που ουσιαστικά έχει μείνει ανερεύνητο, είναι η συμμετοχή του μαθητικού κόσμου της εποχής στα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Κάποιες πληροφορίες διαθέτουμε για την παρουσία μαθητών και των μαθητριών της περιοχής της Αθήνας στις κινητοποιήσεις. Για τις επιπτώσεις όμως που είχε η βίαιη καταστολή της φοιτητικής εξέγερσης στα Γυμνάσια και στα Λύκεια της χώρας, βρισκόμαστε, ακόμα, κυριολεκτικά στην αρχή.

Πολλοί, ενδεχομένως, θα αναρωτηθούν. Υπήρξαν τέτοιου είδους κινητοποιήσεις; Και, αν ναι, γιατί δεν έχουν γίνει ευρύτερα γνωστές; Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι καταφατική. Όσον αφορά στο δεύτερο, η απάντηση είναι πως οι πρωταγωνιστές της, για λόγους σεμνότητας, δεν θέλησαν να τις προβάλλουν και να επωφεληθούν από τις μετέπειτα πολιτικές εξελίξεις.

Μία τέτοια μαθητική αντίδραση εκδηλώθηκε στις Μοίρες. Στη μικρή αυτή κωμόπολη της νότιας Κρήτης, που είχε τότε πληθυσμό 3.000 κατοίκων, διασώθηκε η τιμή της νεολαίας του νησιού.

Ο μαθητικός κόσμος της περιοχής ασφυκτιούσε μέσα στο κλίμα ανελευθερίας που είχε επιβληθεί από το Δικτατορικό Καθεστώς της 21ης Απριλίου. Στη διαιώνισή του, συνέτειναν ορισμένοι καθηγητές και καθηγήτριες του Γυμνασίου της κωμόπολης, που τηρούσαν αντιδραστικές μεθόδους διδασκαλίας. Όσους αντιδρούσαν, τους είχαν επισημάνει. Το γεγονός, δεν εμπόδιζε ορισμένους μαθητές να προβάλλουν τις θέσεις τους.

Μόλις έγινε γνωστή η βίαιη καταστολή της φοιτητικής εξέγερσης στο Πολυτεχνείο έξι μαθητές του Γυμνασίου αποφάσισαν το πρωί της 18ης Νοεμβρίου πως έπρεπε να κινηθούν. Ήταν, αλφαβητικά, οι: Σήφης Αρμουτάκης (Ε΄ Τάξης), Γιάννης Γαρεφαλάκης (Γ΄ Τάξης), Στέλιος Δριμισκιανάκης (Δ΄ Τάξης), Μανόλης Τζανάκης (Ε΄ Τάξης), Μύρων Τζαρδής (Ε΄ Τάξης), Μανόλης Χουστουλάκης (Ε΄ Τάξης).

Το μεσημέρι της ίδιας μέρας συγκεντρώθηκαν στο σπίτι κάποιου και συγκεκριμενοποίησαν τον τρόπο αντίδρασής τους. Σε φύλλα χαρτιού, που έσκισαν από τα σχολικά τετράδιά τους, έγραψαν με στυλό και μαρκαδόρους διάφορα συνθήματα, όπως: «Μαθηταί Ξεσηκωθείτε», «Συμπαράσταση στα αδέλφια μας», «Δεν περνά ο φασισμός», «Ψωμί, Δημοκρατία Θάνατος ή Ελευθερία», «Δεν σε θέλει ο Λαός πάρ’ τη Δέσποινα και μπρος », «ΕΣΑ ΕΣ ΕΣ Βασανιστές», «Δεν σε θέλει ο Λαός Μαρκεζίνη μασκαρά», «1 1 4», «Λαϊκή Αντίσταση», «Έξω οι Αμερικάνοι», Κάτω η Χούντα», «Λαέ Ξεσηκώσου».

Το ίδιο κιόλας βράδυ αποφάσισαν να δράσουν. Έτσι, σκόρπισαν τις δεκάδες προκηρύξεις τους στο προαύλιο του κεντρικού κτιρίου του Γυμνασίου τους ενώ άλλες τις κόλλησαν σε τριγύρω κορμούς δέντρων. Ακόμα, στους τοίχους του Σχολείου, έγραψαν με μπλε μπογιά τα συνθήματα: «Κάτω η Χούντα», «Κάτω ο Φασισμός», «1 1 4».

Η εικόνα που εμφάνιζε το Γυμνάσιο Μοιρών την επομένη σήμανε συναγερμό για τα αρμόδια όργανα της κρατικής καταστολής. Αμέσως κινητοποιήθηκαν οι αστυνομικές αρχές της κωμόπολης για την ανεύρεση των υπευθύνων. Από το Ηράκλειο, την πρωτεύουσα του νομού, έφθασε Ταγματάρχης της Χωροφυλακής για τον συντονισμό των ανακρίσεων.

Οι ανακρίσεις εντατικοποιήθηκαν από τη Δευτέρα 20 Νοεμβρίου, οπότε επέστρεψαν οι μαθητές και οι μαθήτριες στο Γυμνάσιο για τα μαθήματά τους. Υπήρχαν κάποιες ενδείξεις για τους πρωταγωνιστές της υπόθεσης αλλά χρειάζονταν περισσότερες αποδείξεις. Έτσι, οργανώνεται μια υποχρεωτική εκδρομή σε κοντινό μέρος, προκειμένου τα κρατικά όργανα να ψάξουν με άνεση τις σχολικές τσάντες των υπόπτων, να εντοπίσουν τετράδιά τους και να συγκρίνουν τους γραφικούς χαρακτήρες τους με εκείνους των προκηρύξεων. Στο έργο τους, τους συμπαραστέκονται ορισμένοι καθηγητές και καθηγήτριες, που δεν δίστασαν να υποδείξουν τους «ενόχους».

Σχετικά γρήγορα, ύστερα από αυτό, εντοπίζονται όλα τα μέλη της μαθητικής ομάδας και συλλαμβάνονται. Αρχικά, με αστυνομικό όχημα, οδηγήθηκαν στην Ασφάλεια Ηρακλείου, όπου τους ασκήθηκε βία Στη συνέχεια, μέσω της Σχολής Οπλιτών Χωροφυλακής Ρεθύμνου, μετήχθησαν στη Στρατιωτική Διοίκηση της 5ης Μεραρχίας Κρήτης, που έδρευε στα Χανιά. Εκεί, αφού βασανίστηκαν, κρατήθηκαν ώς την Πέμπτη 23 Νοεμβρίου. Με τη λήξη των ανακρίσεων, σχηματίστηκε δικογραφία σε βάρος τους από τον Στρατιωτικό Επίτροπο και παραπέμφθηκαν στο Διαρκές Στρατοδικείο Κρήτης, προκειμένου να «δικαστούν για απείθεια σε διαταγή στρατιωτικής αρχής κατά συναυτουργία» για πράξεις που είχαν γίνει στις Μοίρες στις 18 Νοεμβρίου 1973 σε Κατάσταση Πολιορκίας (Στρατιωτικός Νόμος).

Στη συνέχεια, όλοι οι μαθητές αφέθηκαν ελεύθεροι, και τις επόμενες μέρες γύρισαν στα μαθήματά τους. Νέες περιπέτειες, όμως, τους περίμεναν στο Σχολείο τους. Με απόφαση του Συλλόγου των Καθηγητών τιμωρήθηκαν με δεκαπέντε μέρες αποβολής από τα μαθήματά τους ο καθένας και με τη μείωση της διαγωγής τους σε «καλή» 

Όλο αυτό το χρονικό διάστημα, εξαιτίας της σύλληψης των νεαρών μαθητών, υπήρξαν μεγάλες αντιδράσεις στην περιοχή Μοιρών. Σε αυτές πρωτοστατούσαν οι γονείς των συλληφθέντων, που πίεζαν τις τοπικές αρχές για τον τερματισμό της υπόθεσης.

Στη Συνεδρίαση του Διαρκούς Στρατοδικείου Κρήτης, που πραγματοποιήθηκε στις 15 Ιανουαρίου 1974, και οι έξι μαθητές αθωώθηκαν κατά πλειοψηφία (με ψήφους 4 προς 1). Κάποιο ρόλο στην αίσια έκβαση της υπόθεσής τους φαίνεται πως είχε διαδραματίσει ο τότε Μητροπολίτης Γορτύνης και Αρκαδίας Τιμόθεος (μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Κρήτης).

Οι έξι μαθητές συνέχισαν να αντιμετωπίζουν προβλήματα στο Γυμνάσιό τους από τους καθηγητές και τις καθηγήτριές τους. Σε γιορτή που διοργάνωσαν στο σπίτι ενός, αμέσως μετά την αθώωσή τους, έκριναν σκόπιμο να προσκαλέσουν συμμαθητές και συμμαθήτριές τους. Ο παιδονόμος του Γυμνασίου, που παρακολουθούσε τις κινήσεις τους, μετέφερε στη Διεύθυνση ότι κατά τη διάρκεια της γιορτής ακούστηκαν τραγούδια από δίσκους μουσικής, γεγονός που απαγορευόταν από τον κανονισμό του Σχολείου. Ύστερα από Συνεδρίαση του Συλλόγου Καθηγητών επιβλήθηκε εξαήμερη αποβολή από τα μαθήματα σε πάνω από είκοσι μαθητές και μαθήτριες που συμμετείχαν στο πάρτι.

Έτσι, τερματίστηκε μια υπόθεση, που δημιούργησε μεγάλη αίσθηση στη μικρή κοινωνία της νότιας Κρήτης.

Τα όσα συνέβησαν στο Γυμνάσιο Μοιρών εκείνες τις μέρες, τα γνώριζαν οι κάτοικοι της περιοχής, που αισθάνονταν υπερήφανοι για τη στάση που είχε τηρήσει ένα μικρό τμήμα της κοινωνίας τους. Δεν είχαν γίνει όμως ευρύτερα γνωστά, αφού έτσι έκριναν πως έπρεπε να γίνει οι πρωταγωνιστές της υπόθεσης.

Κάθε μέλος της τότε μαθητικής ομάδας, τα χρόνια που μεσολάβησαν, ακολούθησε τη δική του πορεία. Όλοι τους, σταδιοδρόμησαν με επιτυχία, στους χώρους που επέλεξαν να δραστηριοποιηθούν. Μόλις φέτος, ένας από αυτούς, αποφάσισε πως ήταν πλέον καιρός να αναφερθεί στο γεγονός της 18ης Νοεμβρίου 1973.

Σε ολιγοσέλιδο βιβλίο που εξέδωσε ο Μύρων Τζαρδής, γεωπόνος σήμερα, περιέγραψε αναλυτικά το κλίμα μέσα στο οποίο ζούσε ο τότε μαθητικός κόσμος της νότιας Κρήτης, την πρωτοβουλία που έλαβε η εξαμελής ομάδα μαθητών μόλις έγινε γνωστή η καταστολή της φοιτητικής εξέγερσης του Πολυτεχνείου και τις επιπτώσεις της πράξης της. Το βιβλίο του πλαισίωσε με πλούσιο αρχειακό υλικό που συγκέντρωσε ύστερα από σχετική έρευνα που πραγματοποίησε σε Κρατικά Αρχεία. Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, μάλιστα, δημοσίευσε πρόσφατη φωτογραφία της μαθητικής ομάδας.

Η τύχη, ωστόσο, στάθηκε άσχημη για ένα μέλος της ομάδας. Την προηγούμενη εβδομάδα πέθανε ξαφνικά ο Σήφης Αρμουτάκης, συνταξιούχος τραπεζικός υπάλληλος. Έφυγε όμως από τη ζωή ήσυχος καθώς, σε μία κρίσιμη εποχή για τον τόπο του, είχε κάνει το χρέος του.