Ο Θωμάς Μπακαλάκος!

Αφιερωμένο στον φίλο μου Θωμά Μπακαλάκο

Φίλος ο Τάκης Θεοδωρόπουλος, αλλά φιλτάτη η ΑΛΗΘΕΙΑ!

Δεν θα μπω στη διαδικασία ιδεολογικής ανάλυσης όσων ο συγγραφέας/δημοσιογράφος και πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου Τάκης Θεοδωρόπουλος αναφέρει στο κείμενό του που δημοσίευσαν ΤΑ ΝΕΑ (28/3/2011) με τίτλο «Άσμα ηρωικόν». Γιατί απλώς τα όσα γράφει ο φίλτατος Θεοδωρόπουλος δεν αντέχουν σε κριτική. Το ειρωνικό πνεύμα που διαπνέει το κείμενό του είναι βέβαιο ότι δεν θίγει τον μουσικοσυνθέτη Θωμά Μπακαλάκο. Ο καλλιτέχνης έκανε αυτό που πίστεψε ότι θα ήταν η δική του συνεισφορά στους πολιτικούς αγώνες.

Λυπάμαι, διότι εκτιμώ ως συγγραφέα τον Τάκη και πάντα τον θεωρούσα ριζοσπαστικό στις θέσεις του και τις λογοτεχνικές αλλά και τις κοινωνικο-πολιτικές. Αλλά εδώ πέφτει σε… λάθος! Δεν ξέρω αν θα ήταν ευχαριστημένος να πουλήσουμε την ΔΕΗ; Κι αυτό είναι ένα ζήτημα με το οποίο δεν έχει σχέση το τραγούδι του Μπακαλάκου. Κι αν την πουλήσει τη ΔΕΗ η κυβέρνηση θα έχει τους λόγους της και καλά θα κάνει. Άλλο όμως οι «μεσάζοντες» για τους οποίους μιλούσε το τραγούδι και άλλο οι αιτιάσεις που αναφέρονται στο άρθρο του Τάκη. Είναι κρίμα που η επιχειρηματολογία του αναλώνεται για το τραγούδι, που εμψύχωσε τον κοσμάκη στις κινητοποιήσεις του σε κάποιες σκληρές εποχές.

Κι ακόμη δεν ξέρω αν ποτέ υπήρξε αγρότης… Είτε έτσι είτε αλλιώς, δεν ξέρει τι σημαίνει, λόγου χάρη, να δουλεύουν τρεις άνθρωποι (Ελληνες ιδιοκτήτες περιβολιού με πορτοκαλιές) από τις 8 το πρωί μέχρι τις 6 το απόγευμα, να ξοδεύουν καύσιμα για την κίνηση του αμαξιού τους (20 χλμ από την κατοικία) και πετρέλαιο για το πότισμα του περιβολιού, για να εισπράξουν τρεις άνθρωποι σαράντα (40) ευρώ!!! Ε, όχι δεν (ξανα)πουλάνε πορτοκάλια! Τα ίδια θα έλεγα και για το λάδι… Έβγαλα 1.100 κιλά λάδι και πλήρωσα 1.900 ευρώ εργατικά! Φαντάσου να ήμουνα και αποκλειστικά παραγωγός και να έπρεπε να ζήσω από αυτό μονάχα! Τη στιγμή που το λάδι έχει 2 ευρώ και 15 λεπτά για τον παραγωγό. Αν θέλω να έχω λάδι και του χρόνου, θα πρέπει να δώσω και 300 ευρώ για να οργωθεί το λιοστάσι. Γι’ αυτό κι εγώ το λάδι που βγάζω δεν το πουλάω, αλλά το χαρίζω σε φίλους.

Θα τολμούσα, λοιπόν, να πω ότι σήμερα οι άνθρωποι των εφημερίδων γράφουν, αγραμματολογούν, μπεχλιβανίζουν – κι όλα τα παίρνει το ποτάμι. Και το ποτάμι εκβάλλει στη μεγάλη, την αδιάφορη, τη θολή θάλασσα που τα δέχεται όλα, τα χωνεύει όλα, κι όταν παραγεμίσει από σκύβαλα, τ’ αποθέτει στην αμμουδιά της… Δεν βάζω σ’ αυτή την κατηγορία τον Τάκη Θ. Απλώς σημειώνω ότι έχει παραπλανηθεί για την ιδεολογία των τραγουδιών του Θωμά Μπακαλάκου. Στην προκειμένη περίπτωση, η εφημερίδα με το κείμενο του Τάκη Θ, δεν μπορεί να είναι η εικόνα και η ομοίωση του αναγνωστικού κοινού της. Το κοινό της συγκεκριμένης εφημερίδας ("Τα Νέα") έχω την εντύπωση ότι γνωρίζει πολύ καλά τον Μπακαλάκο και τα τραγούδια του, και την ιστορία του. Θέλω να πω ότι αυτό το κοινό δεν είναι ολότελα άοπλο. Έχει μια πλούσια εμπειρία που το βοηθεί να βλέπει και να σταθμίζει και να κρίνει. Όταν πρόκειται να κριθεί ένα έργο και από την έποψη των ηθικών του σκοπών ή της ηθικής, της ιδεολογικής ή της πολιτικής στάσης του καλλιτέχνη ή του συγγραφέα απέναντι στα φαινόμενα της ζωής και της ιστορίας πρέπει να αντιμετωπίζεται ατεμάχιστο. Κανένας σοβαρός και καλόπιστος  άνθρωπος  δεν σκέφτηκε  ποτέ να πάρει στα χέρια του ένα βιβλίο του Τάκη Θ., να το διαλύσει σε φύλλα και τα φύλλα αυτά να τα απλώσει σ’ ένα τραπέζι και να παίρνει πότε τη μια σελίδα, πότε την άλλη, για να βγάλει την πασιέντζα που ο ίδιος θέλει κι όχι το νόημα που ο συγγραφέας σκέφτηκε να συνθέσει. Σε καμιά περίπτωση ένας σοβαρός και αξιόπιστος κριτής δεν θα στεκόταν στα σημεία που αυθαίρετα επιλέγει από ένα βιβλίο, χωρίς τη συνάρτησή του με άλλα που προηγούνται ή έπονται, για να δώσει το χαρακτήρα που εκείνος επιθυμεί, παραμερίζοντας άλλα που φωνάζουν ευγλωττότερα και πειστικότερα…

Διαβάστε το παρακάτω απόσπασμα του Τάκη Θεοδωρόπουλου από το άρθρο του στα «Νέα»:

Για την ιστορία, ας θυµηθούµε πως το «Οχι! ∆εν πουλάµε!», πριν γίνει το σλόγκαν της εθνικής ψυχής µας υπήρξε τραγούδι. Συνθέτης του είναι ο κ. Θωµάς Μπακαλάκος, πνευµατικός πατέρας του ηγέτη της ΓΕΝΟΠ κ. Φωτόπουλου. Για την πλήρη κατανόηση του ως άνω έργου τέχνης οφείλω να υπενθυµίσω ορισµένα από τα ιστορικά συµφραζόµενα που οδήγησαν στη δηµιουργία του. Επρόκειτο για την καλλιτεχνική παρέµβαση σε µια διαπραγµάτευση για την τιµή των αγροτικών προϊόντων. Οι «µεσάζοντες» δεν έδιναν στους παραγωγούς την τιµή που ζητούσαν και οι παραγωγοί τούς απαντούσαν ρυθµικά: «Οχι! ∆εν πουλάµε!». Ο τραγουδοποιός συνέθεσε το άσµα ίνα προσθέσει στον όγκο του ηρωισµού τους τον όγκο του δικού του λυρισµού.

Τι ειρωνεία!  

• Ποιος είναι ο Θωμάς Μπακαλάκος;

Ο Θωμάς Μπακαλάκος δεν έχει βαφτίσει τον Φωτόπουλο για να είναι νονός του, αφού δεν είναι πολιτικός αλλά καλλιτέχνης. Και με την ευκαιρία θα σημειώσω ποιος είναι ο Θωμάς Μπακαλάκος όχι για τον κόσμο –γιατί ο κόσμος τον ξέρει και πολύ καλά μάλιστα– αλλά για τον φίλο Τάκη Θεοδωρόπουλο. Ο Θωμάς Μπακαλάκος είναι μαθηματικός και μουσικοσυνθέτης. Και είναι χρήσιμο να του γνωστοποιήσω, δίκην βιογραφικού, την πολιτιστική και κοινωνικοπολιτική δραστηριότητα του Μπακαλάκου, που αποτέλεσαν πηγές εμπειριών, γνώσεων και έμπνευσης για το συνθετικό έργο του.

Σε μικρό χρονικό διάστημα από την έναρξη των σπουδών του ταυτόχρονα, στη Μαθηματική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και στο ωδείο, ξεκίνησε το συνθετικό του έργο. Μετά την αποφοίτησή του από το πανεπιστήμιο, συνέχισε να διευρύνει τις μουσικές του γνώσεις. Τον απασχόλησε το ζήτημα της θεμελίωσης της μουσικής ως επιστήμης με την αυστηρότητα που αυτό συνεπάγεται και προσπάθησε να δώσει τις δικές του απαντήσεις στο ερώτημα, ποιος είναι ο λόγος που οι αρχαίοι Έλληνες δεν μας άφησαν καταγραμμένη την πλούσια μουσική τους φιλολογία, ενώ έγινε ακριβώς το αντίθετο με την αρχαία Ελληνική γραμματεία, που παρά τις μεγάλες απώλειες από εκείνα που είχαν καταγραφεί, διασώθηκαν και έφτασαν μέχρι τις μέρες μας θησαυροί γνώσεων μέσα από συγγράμματα, τα οποία αποτελούν ατράνταχτες αποδείξεις πνευματικής και πολιτιστικής ανωτερότητας. Στο πλαίσιο αυτό ήταν και η επιστημονική του ανακοίνωση στο συνέδριο που διοργάνωσε το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης (Τομέας Μαθηματικών και Πληροφορικής) του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνεργασία με το Κέντρο Έρευνας Επιστήμης και Εκπαίδευσης (Κ.Ε.ΕΠ.ΕΚ). Στην εισήγησή του με θέμα «Η μουσική ως μέσο επικοινωνίας και η σχέση της με τα μαθηματικά», παρουσίασε μια νέα μέθοδο μουσικής σημειογραφίας με μαθηματικό τρόπο, που την ονομάζει Αριθμητική Μουσική Παράσταση (Α.Μ.Π.). Η καταγραφή μιας μουσικής σύνθεσης μέσω της Α.Μ.Π, επιτυγχάνεται μόνο με τη χρήση των αριθμών και των τεσσάρων πράξεων της αριθμητικής.

Να δούμε όμως που δραστηριοποιήθηκε ο Θωμάς Μπακαλάκος:

• Στο χώρο του τραγουδιού

Ως συνθέτης και στιχουργός έργων με πανελλήνια εμβέλεια και απήχηση.

• Στο χώρο της συμφωνικής μουσικής

Ως συνθέτης συμφωνικών έργων μεγάλης διάρκειας, όπως ορατόρια, όπερες και διάφορες άλλες φόρμες. Από αυτά το ορατόριο «Ιπποκράτειος Όρκος» για πλήρη συμφωνική ορχήστρα, μικτή χορωδία και τέσσερις σολίστες, παίχτηκε στο Ηρώδειο, με τραγουδιστές τους Μάρθα Αράπη σοπράνο, Λυδία Αγγελοπούλου άλτο, Σταμάτη Μπερή τενόρο και Παντελή Ψύχα βαρύτονο, κορυφαίοι όλοι σολίστες της Λυρικής Σκηνής, με διευθυντή ορχήστρας και χορού, το αρχιμουσικό της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών και επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών Βύρωνα Φιδετζή. Η παρτιτούρα του έργου εκδόθηκε από το μουσικό οίκο Φίλιππος Νάκας.

• Στο χώρο της μουσικής δωματίου

Ως συνθέτης σειράς έργων σύγχρονης μουσικής, προεξάρχοντος του έργου «Μεταλλάξεις». Πρόκειται για επιλογή παραδοσιακών τραγουδιών επεξεργασμένων στο δωδεκαφθογγιό κυρίως σύστημα. 

Ως πρόεδρος του «Πανελλήνιου Φεστιβάλ Μουσικής Δωματίου» (ΠΦΜΔ), υπεύθυνος για τη διοργάνωσή του επί επτά συνεχή έτη. Είναι βιβλία που το καθένα περιλαμβάνει τις παρτιτούρες των 12 έργων που επιλέγονται κάθε χρόνο να διαγωνιστούν. Οι εκδόσεις, διανέμονται δωρεάν σε όλους τους τελειόφοιτους στο μάθημα της σύνθεσης, όλων των μουσικών Πανεπιστημίων  της χώρας, στους συνθέτες που συμμετέχουν, στις βιβλιοθήκες μεγάλων ιδρυμάτων, σε κάποια μουσικά λύκεια και αλλού. Το 2007 στάλθηκαν δωρεάν 80 βιβλία, σε συνεργασία με τη Γ.ΓΕ-Γ.ΓΕ, σε όλες τις βιβλιοθήκες των ελληνικών πρεσβειών στην Ευρώπη, με πρωτοβουλία του υπουργείου Τύπου, που χρηματοδότησε συναυλία έργων μουσικής δωματίου από το ανσάμπλ του Φεστιβάλ για τους εργαζόμενους του Υπουργείου. Το Φεστιβάλ έγινε αιτία να γραφτούν 300 περίπου έργα μουσικής δωματίου 300 περίπου έργα σύγχρονης ελληνικής μουσικής δωματίου, από τα οποία 70 παίχτηκαν ζωντανά μπροστά στους συνθέτες, το κοινό και τα μέλη της κριτικής επιτροπής που την αποτελούσαν κάθε φορά διακεκριμένες προσωπικότητες της μουσικής, όπως οι Δημήτρης Αγραφιώτης, Βύρων Φιδετζής, Θόδωρος Αντωνίου, Ιωσήφ Παπαδάτος, Άλκης Παναγιωτόπουλος, Νέστωρ Τέϋλορ, Βαγγέλης Κοκκόρης, Μιχάλης Τραυλός κ.α. 

• Στο χώρο του συνδικαλισμού

Υπήρξε επί έξι χρόνια αιρετό μέλος της ΠΟΘΑ (Πανελλήνια Ομοσπονδία Θεάματος Ακροάματος), αντιπρόεδρος και άλλοτε Γενικός Γραμματέας της ΕΜΣΕ, υπεύθυνος των εκδόσεων και υπεύθυνος για τη λειτουργία επί έξι χρόνια του εισπρακτικού οργανισμού πνευματικών δικαιωμάτων της ένωσης, μέλος της 21μελούς γενικής συνέλευσης του Κέντρου Κινηματογράφου και μέλος κριτικής επιτροπής στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, ως εκπρόσωπος της ΕΜΣΕ.

• Στο χώρο της παιδείας

Ως μαθηματικός με οχτάχρονη πείρα φροντιστηριακής εκπαίδευσης, ως μέλος επί τριετία της καλλιτεχνικής επιτροπής διοίκησης των μουσικών γυμνασίων και λυκείων αμισθί, ως αιρετός στην ΑΣΓΜΕ (Ανώτατη Συνομοσπονδία Γονέων Μέσης Εκπαίδευσης) και υπεύθυνος της έκδοσης του σχετικού περιοδικού της.

• Στο χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης

Ως κοινοτάρχης Ανθούσας επί οκτώ χρόνια και άλλα τόσα κοινοτικός σύμβουλος.

Ως μέλος του ΔΣ της αναπτυξιακής εταιρείας ΜΑΡΑΘΩΝΙΟΣ Α.Ε.

Ως μέλος της Επιτροπής Πολιτισμού της ΚΕΔΚΕ. 

• Στο χώρο της ενημέρωσης

Ως υπεύθυνος σύνταξης του ραδιοφωνικού δελτίου της Γ.Γ.Ε. μέχρι σήμερα.

Ως συντάκτης επί τριετία του πολιτιστικού δελτίου παλαιότερα στην ίδια υπηρεσία. Ως υπεύθυνος του τμήματος μόνιμων και επί συμβάσει μουσικών παραγωγών της ΕΡΑ-4.

Ως παραγωγός εκατοντάδων ορών ραδιοφωνικών εκπομπών και αρκετών τηλεοπτικών.

Ως μέλος της ΕΣΗΕΑ.

Ως εισηγητής σε συνέδρια με θέμα «η μουσική ως μέσο επικοινωνίας».

Ως υπεύθυνος τύπου της ΕΜΣΕ και της εισπρακτικής της υπηρεσίας επί 12 χρόνια.

Ως υπεύθυνος έκδοσης του περιοδικού της Α.Σ.Γ.Μ.Ε

• Στο χώρο του αθλητισμού

Ως δεκαθλητής με διακρίσεις στις ρίψεις και συμμετοχή σε τρία πρωταθλήματα πρώτης κατηγορίας στίβου, με δελτίο στο Πειραϊκό.

Ως πρόεδρος του αθλητικού σωματείου «ΑΜΥΝΑ ΑΝΘΟΥΣΑΣ», που αγωνίζεται στο πρωτάθλημα της ΕΠΣΑΝΑ επί 12 χρόνια.

• Στο χώρο κοινωνικών και πολιτικών αγώνων

Ως μέλος του ΠΑΣΟΚ όπου προσέφερε από διάφορες θέσεις, όπως απλό μέλος, γραμματέας τοπικών οργανώσεων, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής, μέλος του Εθνικού Συμβουλίου, μέλος του τομέα πολιτισμού, αναπληρωτής γραμματέας του τομέα πολιτισμού και ως ιδρυτικό μέλος στην ΠΑΣΠ.

Αρχές του 1975 εκδόθηκε ο κύκλος τραγουδιών του «ΤΑ ΑΓΡΟΤΙΚΑ». Ένα έργο που είχε έτοιμο από το 1973, αλλά λόγω χούντας δεν ήταν δυνατή η έκδοσή του. Είχε απαγορευτεί και η δημόσια εκτέλεσή τους. Κομμάτια είχε παρουσιάσει παράνομα, σε μπουάτ στην Πλάκα. Το έργο του, όπως και τα λίγα άλλα που πρόλαβε να εκδώσει μέχρι το 1984,, είχαν τεράστια απήχηση στον προοδευτικό κόσμο. Ιδιαίτερα ο λαός του ΠΑΣΟΚ τα αγάπησε γιατί αναδείκνυαν κοινωνικά προβλήματα, τη λύση των οποίων υπόσχονταν. Τα τραγούδια του αποτέλεσαν μέσο πολιτισμικής έκφρασης αλλά και ισχυρή δύναμη συνεκτικότητας ανάμεσα στους οπαδούς της μεγάλης δημοκρατικής παράταξης που ξεπρόβαλε ως φωτεινός ήλιος στο σκοτεινό τότε πολιτικό προσκήνιο, μετά τη μεταπολίτευση.

Αυτή η αποδοχή έγινε αιτία να συκοφαντηθεί το έργο του από όσους δεν θα ήθελαν να γίνει αυτό για ευνόητους λόγους και από εκείνους που δήθεν επεδίωκαν τον εκσυγχρονισμό της παράταξης αμέσως μετά τη νίκη του 1981, αφορίζοντας με συγκεκριμένες ενέργειες και οδηγώντας στο περιθώριο πρόσωπα και πράγματα που θύμιζαν τον κινηματικό χαρακτήρα του ΠΑΣΟΚ. Έτσι θεωρήθηκε φυσιολογικό να μην παίζονται τα έργα του στα τότε κρατικά μέσα ενημέρωσης.

Συγχρόνως επιδόθηκε στη σύνθεση λόγιας μουσικής και ως ολιγαρκής, συνέχισε το δρόμο  του, αντλώντας δύναμη από τη δημιουργία του. Παρά το καλλιτεχνικό στραπάτσο λόγω της απόρριψης της μέχρι τότε μουσικής του και το μήνυμα που πέρασε στο σκληρό χώρο της τότε μουσικής πραγματικότητας, ότι ο Θωμάς Μπακαλάκος δεν έχει καμία δύναμη, συνέχισε να μελετά και να γράφει μουσική, έργα μουσικής δωματίου και συμφωνικά, με τη βεβαιότητα σχεδόν ότι δεν πρόκειται να παιχτούν ποτέ.

Στην ευαισθητοποίηση για το περιβάλλον, συνέβαλε και ο Θωμάς Μπακαλάκος γιατί στις συναυλίες του μέχρι το 1984-85 έπαιζε τα τραγούδια του από τον κύκλο «ΟΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΣ», ένας δίσκος αποκλειστικά οικολογικού περιεχομένου στο περιεχόμενο των στοίχων που όταν εκδόθηκε αρχές του 1980, προκαλούσε στους οπαδούς του κλασικού πολιτικού τραγουδιού ειρωνικά χαμόγελα. Άλλοι είπαν τότε ότι το έργο του αυτό με θέματα αποκλειστικά περιβαλλοντικού περιεχομένου, ήταν ίσως το πρώτο στον κόσμο και αποτέλεσε την αφορμή ευαισθητοποίησης και κινητοποιήσεων για το περιβάλλον στην πατρίδα μας, τότε που στην Ευρώπη, δεν υπήρχαν ούτε πράσινοι, ούτε επαγγελματίες ακτιβιστές, κ.λπ.

Έγραψε αυτό το έργο από την μεγάλη του ανησυχία για την απαξίωση του περιβάλλοντος από την πολιτεία, με τους αναποτελεσματικούς θεσμούς, τις επιχειρήσεις, τους πολίτες, ακόμα και από το στρατό όπου με έκπληξή του είχε διαπιστώσει - όπως κι εγώ, αφού μαζί υπηρετήσαμε στο 542 ΤΕΧ στη Ρόδο -, ότι η κύρια απασχόλησή μας ως οπλίτες, ήταν η γενική αποψίλωση. Όποιου οπλίτη τού ξέφευγε ανθισμένη πασχαλιά, έτρωγε φυλακή.

Είχε επισκεφθεί και έκανε συναυλίες διαμαρτυρίας για την απαράδεκτη περιβαλλοντική κατάσταση στη Λάρυμνα, στα Άσπρα Σπίτια στην Κάρυστο, στην Ελευσίνα, στη Σαλαμίνα για το Σαρωνικό, στα Σπάτα για το αεροδρόμιο και αλλού.

• Πάντως, είναι πανεύκολο ο Τάκης αλλά και ο καθένας να διαπιστώσει και την αξία των τραγουδιών του Μπακαλάκου αλλά και την επικαιρότητά τους.