21 Απριλίου 1967: Γράμματα Και Τέχνες

• Από το ΡΕΣΑΛΤΟ μας ήρθε το περυσινό θυμωμένο αφιέρωμά του στα Γράμματα και τις Τέχνες στη Δικτατορία, με αφορμή τη λειψή περυσινή εκπομπή του κ. Παύλου Τσίμα που δεν είπε λέξη για τόσα σημαντικά, αντιστασιακά, γεγονότα, εκτός παρέας. Το ίδιο έγινε και φέτος, δυστυχώς, στις εφημερίδες τους. Δεν πειράζει. Ευτυχώς ότι παραμένει ζωντανή η μνήμη πολλών απο μας…

(Μικρό οδοιπορικό της αντιδικτατορικής κίνησης)

Γράφει: Ο Ρεπόρτερ

-------------------

Για την κίνηση των ιδεών και το εκρηκτικό εκδοτικό φαινόμενο στα χρόνια της χούντας έχουμε γράψει πολλές φορές. Αναφερόμαστε συνοπτικά και σε άλλο άρθρο. Αυτό το αντιστασιακό φαινόμενο άρχισε δειλά-δειλά στα τέλη του 1968. Μετά την απατηλή άρση της λογοκρισίας, αρχές του ’69, φούντωσε εκρηκτικά.

Εδώ θα δώσουμε ένα πίνακα πολύ συνοπτικό και των άλλων ζωντανών εκδηλώσεων και ζυμώσεων στην περιοχή των Γραμμάτων και της Τέχνης.

Ασφαλώς η έρευνα μας θα έχει παραλείψεις και ατέλειες. Ωστόσο αποδείχνει το πόσο δόλια και παραπλανητική ήταν η εκπομπή του Παύλου Τσίμα, καθώς και το ένθετο της «Ε» για τον «αντιδικτατορικό λόγο».

Νεκροταφείο της σιωπής

Ξημερώματα Παρασκευής,21^ης Απρίλη 1967.Τα τανκς κατέλυσαν την αστική δημοκρατία και βρήκαν στον ύπνο τον βαθύ, πολιτικούς, επιστήμονες, διανοούμενους, καλλιτέχνες και όλους τους λεγόμενους «Επώνυμους» της χιλιοπροδομένης πατρίδας μας.

Η χούντα κλείνει αμέσως πολλά θέατρα. Πρώτο το «Βεάκη», όπου ο Μάνος Κατράκης με την Έλλη Φωτίου, έπαιζαν το «Καληνύχτα Μαργαρίτα», το Δημοτικό Πειραιά, όπου ο Τζαβαλάς Καρούσος έπαιζε τον «Έμπορο της Βενετίας» του Σέξπιρ, την «Αυλαία», στον Πειραιά όπου ο θίασος του Διονύση Παπαγιαννόπουλου έπαιζε την «Αγγέλα» του Γιώργου Σεβαστίκογλου, το «Θέατρο της Νέας Ιωνίας», όπου ο Γιώργος Μιχαηλίδης είχε ανεβάσει μονόπρακτα των Παύλου Μάτεσι, Βασίλη Ανδρεόπουλου και Βαγγέλη Γκούφα.

Λίγες μέρες μετά διαλύουν το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών. Ο Βασίλης Μεσολογγίτης και Στέφανος Ληναίος παύονται από πρόεδρος και γενικός γραμματέας αντίστοιχα και ιδρύεται το «Εθνικόν Σ.Ε.Η.».

Μεταξύ των πρώτων εφτά χιλιάδων που πιάστηκαν τη νύχτα του πραξικοπήματος, ήταν πολλοί οι καλλιτέχνες και οι πνευματικοί άνθρωποι μεταξύ των οποίων οι ποιητές Γιάννης Ρίτσος και Βασίλης Ρώτας και ο ηθοποιός Τζαβαλάς Καρούσος. Εκατοντάδες βιβλία απαγορεύτηκαν αμέσως, ο εκδοτικός οίκος «Θεμέλιο» σφραγίστηκε και «επιλήψιμοι» δίσκοι απαγορεύτηκαν.

Κόβονται πολλοί ηθοποιοί από ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές και βάζουν άλλους στη θέση τους. Απαγορεύουν στον Τύπο να δημοσιεύει ονόματα ανθρώπων των Γραμμάτων και της Τέχνης, ανεπιθύμητα στη χούντα. Τα κόβουν ακόμη και από τους τίτλους ταινιών και ραδιοφωνικών εκπομπών.

Συγκεκριμένα, παρουσιάζεται στο θέατρο «ΑΤΤΙΚΟΝ», η κωμωδία Γιαλαμά-Πρετεντέρη,«Ένας Ιππότης για τη Βασούλα», με πρωταγωνίστρια τη Τζένη Καρέζη και κόβεται από παντού το όνομα του συμπρωταγωνιστή της Στέφανου Ληναίου. Το ίδιο γίνεται στην ταινία «Η κόμισσα της φάμπρικας»,

στη ραδιοφωνική μετάδοση του έργου του Σαίξπηρ « Η στρίγγλα που έγινε αρνάκι» και στο ετήσιο περιοδικό ΘΕΑΤΡΟ του Θεόδωρου Κρίτα, με ένθετο το μεγάλο λεξικό των ανθρώπων του Θεάτρου από το οποίο η χούντα έκοψε πέντε ονόματα: Θεοδωράκης, Μελίνα, Ειρήνη Παππά, Βασίλης Μεσολογγίτης, Στέφανος Ληναίος.

• Εξάρθρωση του δικτύου Θεοδωράκη

Στις 15/11/67 γίνεται η μεγάλη δίκη μετά την εξάρθρωση του δικτύου Θεοδωράκη, στις 23.8.67.- 31 μέλη του «πατριωτικού Μετώπου» σύρονται στο δικαστήριο και ερήμην η Τατιάνα Μιλλιέξ ο Αντώνης Μπριλάκης και ο Στέφανος Ληναίος που λίγο πριν από την εξάρθρωση του δικτύου είχαν προφτάσει να αυτοεξοριστούν σε Λονδίνο και Παρίσι μαζί με την Έλλη Φωτίου, το Μηνά Χρηστίδη, τη Λούλα Αναγνωστάκη, το Γεράσιμο Σταύρου το Σπύρο Γιαννάτο κ.α. Αργότερα ακολούθησαν και οι Μάριος Πλωρίτης, Λεωνίδας Τριβιζάς, Μίχος Κωστόπουλος κ.α.

Συλλαμβάνονται και βασανίζονται απάνθρωπα η Κίττυ Αρσένη και ο Περικλής Κοροβέσης. Αποφυλακίζονται με την αμνηστία που δόθηκε μετά τη φυγή του Κωνσταντίνου, το Δεκέμβρη του 67.

Στο Λονδίνο, αμέσως, ιδρύεται η ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΑΝΤΙΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ που οργανώνει αμέτρητες συγκεντρώσεις και ενημερώνει συνεχώς την Ευρώπη για τα γεγονότα στην Ελλάδα. Μελίνα Μερκούρη, Ασπασία Παπαθανασίου, Μίνως Βολονάκης, Μίνως Αργυράκης, Ροβήρος Μανθούλης, Φώτης Μεσθεναίος, Βαγγέλης Γκούφας, Βασίλης Βασιλικός, Νίκος Κούνδουρος, Στέφανος Ληναίος, Έλλη Φωτίου, Αδαμάντιος Λαιμός, Λάκης Καραλής και Τζων Θεοχάρης, συμμετέχουν σε όλες τις αντιδικτατορικές διαδηλώσεις σε Ευρώπη, δίνουν ρεσιτάλ και οργανώνουν αντιδικτατορικές συζητήσεις σε πολλά Θέατρα και σε Αγγλικά Πανεπιστήμια. Δραπετεύουν Αρσένη, Κοροβέσης, Βότσης, η Μαρία Φαραντούρη, ο Αντώνης Καλογιάννης με την ορχήστρα Μίκη Θεοδωράκη κ.α., καταθέτουν εναντίον της χούντας στο Συμβούλιο της Ευρώπης και συμμετέχουν στο Λονδίνο, στη Ρώμη και το Παρίσι, σε όλες τις αντιδικτατορικές διαδηλώσεις.

• Οι πρώτες ρωγμές

Όπως, αναφέραμε ήδη, μετά την απατηλή άρση της λογοκρισίας (1969) στα βιβλία, οι συμπιεσμένες, αντιδικτατορικές ζυμώσεις, άρχισαν να εκδηλώνονται συνολικά στις Τέχνες και τα Γράμματα.

Ο Γιώργος Σεφέρης, στις 28 Μαρτίου 1969, δύο χρόνια πριν από το θάνατό του, αποφασίζει να μιλήσει για πρώτη φορά δημόσια και να καταγγείλει τη δικτατορία. Το ίδιο και η Άννα Συνοδινού, με ένα εμπνευσμένο κείμενό της κατά της δικτατορίας.

Το εκδοτικό φαινόμενο αρχίζει να παίρνει μεγάλες διαστάσεις. Τον Ιούλιο του 1970 κυκλοφορούν και τα «18 Κείμενα» με γνωστούς και καταξιωμένους λογοτέχνες. Οι μπουάτ ξαναζωντανεύουν, οι συνθέτες και οι στιχουργοί τολμούν, οι επιθεωρήσεις γελοιοποιούν.

Αρχίζει, τότε και η επιστροφή πολλών αυτοεξορίστων. Άλλοι έχουν βγει από τη φυλακή με τη γενική αμνηστία.

Μέσα από τις στάχτες της χουντικής καμένης γης αρχίζουν να ξεπετάγονται τα άνθη της αδούλωτης «ψυχής», σε μια μεγάλη ποικιλία χρωμάτων και αρωμάτων.

Ο Μπρεχτ γίνεται σύμβολο αναφοράς, ιδιαίτερα οι παρακάτω στίχοι:

(Θα μπει ο Μπρεχτ)

• Το «Σύγχρονο Ελληνικό Θέατρο» = Ληναίος - Φωτίου

Μια αγωνιστική, πρωτοποριακή τομή στα θεατρικά δρώμενα ήταν το «Σύγχρονο Ελληνικό Θέατρο», του Στέφανου Ληναίου και της Έλλης Φωτίου.

Η ζωή του αρχίζει τον Οκτώβριο του 1970 στο θέατρο ΟΡΒΟ αρχικά και στο ΑΛΦΑ κατόπιν. Δύο μικρές φράσεις από την ιδρυτική του διακήρυξη:

«Το ΣΕΘ, πιστεύει πως το καλό θέατρο για να σταθεί στα πόδια του πρέπει να συγκινεί μια μεγάλη μερίδα του κοινού, οπωσδήποτε. Διαφορετικά, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια «άσκηση» που ενδιαφέρει μόνο τους «ασκούμενους»…».

Στην περίοδο 1970-74, πολλές από τις παραστάσεις του θεάτρου απαγορεύτηκαν από τη Χούντα. Συγκεκριμένα:

α). «Αυτοψία», του Γιώργου Μιχαηλίδη.

β). «Επικίνδυνο φορτίο» του Κώστα Μουρσελά.

γ). «Λεωφορείο» του Νίκου Ζακόπουλου

δ). «Καληνύχτα Μαργαρίτα», του Γ. Σταύρου- Δ. Χατζή.

ε). «Οι κλειδοκράτορες», του Μ. Κούντερα.

ζ) «Οι Ρόζεμπεργκ», του Αλαίν Ντεκώ.

Ταυτόχρονα οργανώνονται « ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ » με τους θεατές, κάθε Παρασκευή, μετά την παράσταση, μέχρι το 1972, που τις έκοψε βίαια, προσωπικά, ο αστυνόμος Μάλλιος.

Ο Γιώργος Μιχαηλίδης μετά τη συγκλονιστική, αντιδικτατορική παράσταση της «Όπερας της πεντάρας» του Μπρέχτ, στεγάζει κάθε Δευτέρα, στο «ΠΑΤΑΡΙ», την πειραματική σκηνή στο ΟΡΒΟ του

Στεφ। Ληναίου, με την «ΑΥΤΟΨΙΑ» και το «ΡΩΜΑΙΟ», που απαγορεύτηκαν και τα δυό. Αργότερα συνεχίζει στο δικό του «ΑΝΟΙΧΤΟ ΘΕΑΤΡΟ» μια πολυσήμαντη, θεατρική, αντιδικτατορική, δράση.

Για την ιστορία θα επιλέξουμε δύο τραγούδια από τα πρώτα έργα (πριν απαγορευτούν) που είχαν συγκινήσει τότε το αθηναϊκό κοινό.

Από το έργο του Μουρσελά, «Επικίνδυνο φορτίο», σε στίχους Μουρσελά:

Μετρώ, μετρώ, ένα, δύο, τρία

τι χάρμα ο κόσμος, τι αρμονία.

Μετρώ, μετρώ, ένα, δύο, τρία

ξένη μου φαίνεται η φωνή

άνθρωπος είμαι ή μηχανή.

Χορτάτος είμαι ή πεινασμένος

εθελοντής ή επιταγμένος

είν’ αριθμός κάθε μου βήμα

άραγε θύτης είμαι ή θύμα;

Μετρώ, μετρώ, ένα, δύο, τρία

τι χάρμα ο κόσμος τι αρμονία.

Έχει ο φονιάς τα θύματά του

κι έχει το θύμα το φονιά του.

Μα εγώ τον κόσμο αυτό

τον αγαπώ και τον αντέχω.

Μα πέστε μου

έχω πρόσωπο ή δεν έχω.

Μα πέστε μου

έχω πρόσωπο ή δεν έχω.

Ένα τραγούδι από το «Λεωφορείο», διασκευή Γιώργου Μιχαηλίδη:

ΔΑΣΚΑΛΑ: Τι πρέπει να λέω στα παιδιά,

τι να διδάσκω μες στην τάξη.

Πώς όλα είναι μια χαρά,

ή πώς ο κόσμος πρέπει ν’ αλλάξει.

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Υπάρχει μια τάξη,

που δεν μπορεί ν’ αλλάξει,

δεν γίνεται ν’ αλλάξει,

εμείς εδώ, εσείς εκεί,

όλα έχουν προβλεφθεί.

ΔΑΣΚΑΛΑ: Μα τους μαθαίνω γραμματική,

πώς να μιλούν καλά τη γλώσσα.

Κανόνες κι αριθμητική,

τόσα συν τόσα, μας κάνουν πόσα..

Τώρα τι πρέπει να τους πω;

ΘΕΑΤΕΣ: Τόσα, τόσα, πόσα, πέστε μας πόσα;

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Να μην αλλάξει, να μη χαλάσει,

ετούτη η τάξη.

Έτσι είναι εντάξει,

καθείς στη θέση

που του έχει τάξη

η ιστορία.

Και δεν θυμώνουμε,

που εσείς πληρώνετε,

λιγότερα στην εφορία.

ΘΕΑΤΕΣ: Έχουμε μόνο μιαν απορία…

Τι πρέπει να λέμε στα παιδιά,

στο σπίτι, στο δρόμο και στην τάξη..

Πως όλα είναι μια χαρά,

ή πως ο κόσμος πρέπει ν’ αλλάξει;;

• 
  

• Εταιρεία Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων

Η Ε.Μ.Ε.Π., ιδρύθηκε το 1972, στην Αθήνα. Γιάγκος Πεσμαζόγλου, Σάκης Πεπονής, Βιργινία Τσουδερού, Α. Μαγκάκης, Ι. Κακριδής, Δ. Τσάτσος, Τ. Σινόπουλος, Α. Μαζαράκης, Α. Συνοδινού κ.α.

Σκοπός της η φωνή διαμαρτυρίας για τη βαρβαρότητα της δικτατορίας και τον ευτελισμό της Επιστήμης, των Γραμμάτων & των Τεχνών.

Πρώτη εκδήλωση στον κατάμεστο ΠΑΡΝΑΣΣΟ, το Νοέμβρη του ’72, με θέμα τα αδιέξοδα της δικτατορίας.

Ακολούθησε ένα τρίμηνο σιωπής της ΕΜΕΠ, δεδομένου ότι, με το φόβο της χούντας, δεν δεχόταν καμιά αίθουσα να την στεγάσει.

Από το Φλεβάρη του 1973, μόνο το θέατρο ΑΛΦΑ, τόλμησε να στεγάσει όλες τις επόμενες εκδηλώσεις της, δυό φορές το μήνα.

Με κορυφαία εκδήλωση, τον Απρίλη του ’73 που ο καλεσμένος της, διάσημος Γερμανός συγγραφέας Γκύντερ ΓΚΡΑΣΣ, έδωσε μια συγκλονιστική, αντιδικτατορική, ομιλία στο ΑΛΦΑ, με θέμα: «Η δύναμη της συνήθειας». Μια δίωρη ομιλία - συζήτηση με το κοινό, γύρω από τον κίνδυνο να συνηθίσουν οι Έλληνες τη δικτατορία και να σβήσει κάθε διάθεση αντίδρασης.

Την άλλη μέρα ο Γκ. Γκρας απελάθηκε, η ΕΜΕΠ διελύθη, το ΑΛΦΑ έκλεισε και οι ιδρυτές της εξορίστηκαν στη Δεσκάτη κ.α.-

(Όλο το ιστορικό, στο βιβλίο του Σάκη Πεπονή : «1960-1980=Μια πολυσήμαντη 20ετία»)

• Φεστιβάλ Ιθάκης
  

Ο Δήμαρχος της Ιθάκης Σπύρος Αρσένης, το 1972, με απόφαση του Δημ. Συμβουλίου, καθιέρωσε, κάθε καλοκαίρι, το «Φεστιβάλ Ιθάκης», που είχε σκοπό την παρουσίαση σημαντικών θεατρικών παραστάσεων και τη βράβευση της καλύτερης.

Το πρώτο Φεστιβάλ ανακοινώθηκε για τον Ιούνιο του 1973, με τα έργα «Καληνύχτα Μαργαρίτα», «Ο αφορεσμένος», «Κοκκινοσκουφίτσα» και άλλα δύο, αλλά δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Η χούντα απαγόρεψε τα δυο πρώτα και ο Σπύρος Αρσένης το ματαίωσε.

Σημείωση: Δεν αναφέρουμε, φυσικά, όλα τα άλλα σημαντικά, αντιδικτατορικά γεγονότα που ο κ. Τσίμας και η «παρέα» του κατέθεσαν στην εκπομπή τους. Άλλωστε, σχεδόν, κάθε χρόνο, αναφέρονται, περιέργως, τα ίδια και τα ίδια από τους ίδιους και τους ίδιους της γνωστότατης παρέας. Εμείς, απλώς, προσθέτουμε αυτά που, συστηματικά, αγνοούν οι εκλεκτοί των τηλεπαραθύρων και μερικά άλλα που, ευτυχώς, κάποιοι ενήμεροι φίλοι του, τα θύμισαν στην ίδια την εφημερίδα του. Αντιλαμβάνεται κανείς την αξιοπιστία αυτής της εκπομπής και πόσο «στημένη» ή, επιεικώς, επιπόλαιη και απαράδεκτη ήταν..

Αυτός ο πίνακας, αναμφίβολα θα είναι λειψός. Υπάρχουν σίγουρα και άλλα γεγονότα που δεν ανακαλύψαμε ακόμα. Ζητάμε τη βοήθεια των αναγνωστών μας για να συμπληρώσουμε αυτό τον πίνακα. Έτσι για την Ιστορία και όχι για κάποιες επιβραβεύσεις ή «αποζημιώσεις» που μερικοί από τους εκλεκτούς καλεσμένους του κ. Τσίμα, εισέπραξαν και εισπράττουν από όλες τις κυβερνήσεις..

Βάλτε εκεί που ξέρετε τον ανδριάντα του Καραμανλή!

Θέλουν να στήσουν ανδριάντα στον άνθρωπο που ουδέποτε βρήκε το θάρρος να ζητήσει ένα "συγγνώμη" από τον ελληνικό λαό για το παρακράτος, για τη βία και τη νοθεία, για την εκκόλαψη των χουνταίων, για τη δειλία του να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα... Είναι ο άνθρωπος που έφυγε τη νύχτα με το όνομα "Τριανταφυλλίδης" για τη Γαλλία και που παρέμεινε εκεί, κάνοντας περιπάτους στο Δάσος της Βουλόνης, μέχρι να τον φέρουν στην Ελλάδα ως "σωτήρα"! Όταν τα νιάτα της πατρίδας δημιουργούσαν το έπος του Πολυτεχνείου ΔΕΝ βρήκε να πει δυο κουβέντες!!! Μούγκα...

Το ζήτημα της τοποθέτησης ανδριάντα του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην πλατεία Αριστοτέλους της Θεσσαλονίκης επανεξετάζεται, σύμφωνα με ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού. Οπως αναφέρεται, «ο τρόπος και ο χώρος που θα επιλεγούν για την τοποθέτηση του ανδριάντα και την απότιση φόρου τιμής στον σημαντικό πολιτικό πρέπει να συνάδουν με την προσωπικότητά του καθώς και με την αισθητική και την ιστορία του χώρου που θα επιλεγεί». Επισημαίνεται μάλιστα ότι η πλατεία Αριστοτέλους συνιστά νεότερο μνημείο και δεν συνδέεται ιστορικά με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.

Στην ανακοίνωση αναφέρεται επίσης ότι προκαλεί ερωτηματικά ο τρόπος λήψης της απόφασης, παρά τις αντιρρήσεις της αρμόδιας υπηρεσίας του υπουργείου, που παρακάμφθηκαν στο Τοπικό Συμβούλιο Μνημείων Θεσσαλονίκης, το οποίο με οριακή πλειοψηφία (5-4), χάρη στην ψήφο του δημάρχου, αποφάσισε για την τοποθέτηση. Το θέμα θα επανεξεταστεί από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟΤ δεδομένων και των αντιδράσεων που έχουν προκληθεί σε μέρος της τοπικής κοινωνίας.