Όταν ο Ζαν-Πολ Σαρτρ δημοσίευσε
τις «Λέξεις» του το 1964, έδωσε μια
συνέντευξη στην εφημερίδα Le Monde, για να διαλύσει ορισμένες παρεξηγήσεις που είχε
προκαλέσει το βιβλίο του, αλλά η συνέντευξή του εκείνη τον εξέθετε στον κίνδυνο
να προκαλέσει κι άλλες… Αφού έδινε κάποιες εξηγήσεις σχετικά με την ένταξη και
αποχώρησή του από το τότε Κομμουνιστικό Κόμμα.
Όταν έκοψε τις σχέσεις του με το κόμμα αποφάσισε να γράψει την
αυτοβιογραφία του για να δείξει «πώς ένας άνθρωπος μπορεί να περάσει από τη
λογοτεχνία σε μια δράση που παραμένει δράση διανοουμένου».
«Με τίποτα. Δεν υπάρχει πουθενά
λύτρωση. Η ιδέα της λύτρωσης ενέχει την
ιδέα του απόλυτου. Επί σαράντα χρόνια είχα επιστρατευθεί από το απόλυτο και τη
νεύρωση. Το απόλυτο πάει πια. Παραμένουν οι αναρίθμητες προσπάθειες, ανάμεσα στις
οποίες η λογοτεχνία δεν είναι καθόλου προνομιούχος….»
Όσο για τον πρώτο σαρτρικό κόσμο,
τον κόσμο της «Ναυτίας», που δεν ήταν
και πολύ ρόδινος, ο Σαρτρ έδειχνε να έχει αλλάξει απόψεις:
«Ο κόσμος παραμένει ζοφερός.
Είμαστε ναυαγισμένα ζώα… Αλλά ανακάλυψα ξαφνικά ότι η αλλοτρίωση, η
εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο, ο υποσιτισμός έριχναν σε δεύτερη
μοίρα τη μεταφυσική δυστυχία που είναι μια πολυτέλεια. Η πείνα είναι, αυτή καθ’
εαυτή, δυστυχία…»
Ένας, τότε, σοβιετικός επίσημος
συγγραφέας του είχε πει κάποτε:
«Την ημέρα που θα επικρατήσει ο
κομμουνισμός [δηλαδή η ευημερία για όλους] τότε θ’ αρχίσει η τραγωδία του
ανθρώπου, το πεπερασμένο του».
Κι ο Σαρτρ: «Την οικονομική και
κοινωνική δυστυχία μπορούμε να την θεραπεύσουμε. Με λίγη τύχη, αυτή η εποχή
μπορεί να έλθει. Είμαι με το μέρος εκείνων που πιστεύουν ότι τα πράγματα θα
πάνε καλύτερα όταν θα έχει αλλάξει ο κόσμος. […] Πρέπει πρώτα να μπορούν οι
άνθρωποι να γίνουν άνθρωποι, με τη βελτίωση των συνθηκών της ζωής τους, για να
μπορέσουμε να συστήσουμε μια οικουμενική ηθική. Αν άρχιζα να τους λέω ‘ου ψευδομαρτυρήσεις’
δεν υπάρχει πια εφικτή πολιτική πράξη. Αυτό που πριν απ’ όλα έχει σημασία είναι
η απελευθέρωση του ανθρώπου»!!!
Αλλά για να μην αφήσουμε απ’ έξω
και τον συλλογισμό του για τη λογοτεχνία, ο Σαρτρ έλεγε ότι μπροστά σ’ ένα
παιδί που πεθαίνει η «Ναυτία» δεν
βαρύνει καθόλου!!!
Τότε, ποιο έργο θα βάρυνε;
«Αυτό είναι ακριβώς το πρόβλημα
του συγγραφέα. Τι νόημα έχει η
λογοτεχνία σ’ έναν κόσμο που πεινάει;; Όπως και η ηθική, η λογοτεχνία πρέπει να
είναι οικουμενική. Ο συγγραφέας έχει καθήκον να ταχθεί με το μέρος των πολλών,
των δυο δισεκατομμυρίων πεινασμένων [σσ. τώρα φυσικά μπορεί να είναι
περισσότεροι], αν θέλει ν’ απευθυνθεί σε όλους και να διαβαστεί από όλους. Αν
δεν το κάνει, εξυπηρετεί μια προνομιούχο τάξη και είναι κι ο ίδιος όπως αυτή,
εκμεταλλευτής…»
Και τι κάνουμε για να
προετοιμάσουμε την εποχή που όλος ο κόσμος θα διαβάζει;; Ο Σαρτρ έλεγε ότι θα
πρέπει να θέτουμε τα προβλήματα με τον πιο ριζικό και ανένδοτο τρόπο, αυτό
δηλαδή που έκανε ο Αλέν Μπαντιού στο βιβλίο του: ‘Almagestes’, όπου αιτιάται τη γλώσσα με πρόθεση αποκαθαρισμού
της κάθαρσης…
«Δεν συνιστώ την ‘λαϊκή’
λογοτεχνία που αποβλέπει πολύ χαμηλά. […] Δεν πρέπει να πιστεύουμε ότι ο λαός ζητάει μονάχα αναγνώσματα
ευκολοχώνευτα». Και φυσικά ο Σαρτρ δεν δεχόταν, επ’ ουδενί, να μπαίνει ο
συγγραφέας στην υπηρεσία των δυναστευομένων: «Αυτή είναι η χειρότερη στάση, η
πιο εσφαλμένη, η πιο αφελής. Είναι η στάση του Ζολά, του Ζιντ στο ‘Ταξίδι στο
Κογκό’. Να κάθεσαι ήσυχος στην πολυθρόνα σου και να ξεσπαθώνεις για τα θύματα
της εκμετάλλευσης. Ο ηρωισμός δεν κατακτάται στην άκρη μιας πένας. […] Λίγο μ’
ενδιαφέρει η κλασική μορφή, η μορφή του ‘Πόλεμος και Ειρήνη’ ή του ‘Almagestes’. Όλες είναι καλές. Το μόνο κριτήριο ενός έργου
είναι η εγκυρότητά του: να συναρπάζει και να διαρκεί».
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τις πληροφορίες τις
άντλησα από το περιοδικό ΕΠΟΧΕΣ, τεύχος 38, Ιούνιος 1966. Φαντάζομαι
κάποιοι από τους αναγνώστες μου να γνωρίζουν ότι στο αξέχαστο αυτό περιοδικό Διευθυντής
ήταν ο Άγγελος Τερζάκης. Εγώ
τότε που κυκλοφορούσε ήμουν μαθητής Γυμνασίου και το αγόραζα εκ του
περισσεύματος…
No comments:
Post a Comment